At; türk, monqol və altay xalq mədəniyyətində, xalq inancında və mifologiyalarında müqəddəs heyvandır. Yunt (Yont, Yond) və ya Yabu (Yabı, Yabak, Yafak) ya da Yılkı (Yılxı, Cılkı) olaraq deyildiyi Türk dilləri də vardır. Monqollar Adu (Aduğ, Adagu) və ya Mor (Morın) deyərlər. Dırnaqlı, dörd ayaqlı, məməli yük heyvanıdır.
Türklərdə çox böyük əhəmiyyəti vardır. Sahiblərilə birlikdə silkələnib daz (keçəl) bir ata çevrilən atlar vardır. Beləcə bir anda gücləri artır. Danışa bilən, uca bilən atlar vardır nağıllarda. Koroğlunun Qıratı vardır və sudan çıxıb gəlmişdir. Qırx gün günəş görməyən bir ahırda islah edilmişdir. Manas dastanında 200 qədər at adı iştirak edər. Burada yalnız Türk dastanları içində ən çox tanınan bir neçə atın adına veriləcəkdir. En bilinən və diqqət çəkici atlar bunlardır.
Atın küləkdən yaradıldığına inanılar. Beləcə küləyin gücü və sürəti ata keçmişdir. Ev edilərkən ən böyük dirəyə və ya çadırın orta direyine at qanı və ya at südü sürtülər. Dağ, meşə və atəş ruhlarına dua edilərkən qırmızı at yelesi istifadə edilər. Yaxşı at, uçan quşa yetişir, heç yorulmaz, düşməni hiss edər, sahibini əvvəldən xəbərdar edər, qəhrəmanın vəziyyətini anlar, rəngini dəyişdirər, ölən qəhrəmanı buraxmaz vətəninə geri aparar, yaralı sahibini yaxşı birinin yanına yetişdirər. Dəmirkazığa (qütb ulduzuna) bağlı olan Ağboz At və Göyboz At bu payanın ətrafında dönər dayanarlar. Başqırd dastanlarında Buzat (Boz At) və Sarat (Sarı At) olaraq iştirak edərlər. Balkarlara görə isə adları Doru Aygır və Saru Aygur şəklindədir. At olan evə şeytan girmeyeceğine, nəfəsinin cinləri kovduğuna inanılar. Atın quyruğunu, qadının saçını, kişinin bığını kəsməsi yas işarəsidir. Və bunlara icazəsiz toxunulması və ya kəsilməsi də təhqirdir. Evin ən böyük orta dirəklərinə at qanı, at yağı və ya at südü sürtülər. Qam atəşin qarşısında ayin edərkən Ağ At Dərisi üzərində dua edər və yerin, dağın, meşənin ruhlarına yakarırken qımız saçıb At Yelesi yelləyər. Bəzi bölgələrdə masaların ayaqları at toynağı şəklində yontulur. Altaylarda 1900-cü illərin başında belə ölülər atları ilə birlikdə basdırılardı. Yuxuda quyruğu kəsik at görmək ölüm xəbəridir, görən adam öləcək deməkdir. Atlar, ruhları o biri dünyaya daşıyır. Şeytanların atları üç ayaqlıdır. Müqəddəs atlar Günəş diyarından gəlirlər. Dağdan çıxma isə sudan çıxma qədər geniş olmasa da fərqli bir xüsusiyyətdir. Məhəmməd meraca çıxarkən Buraq adı verilən bir heyvandan istifadə eder və Türklərce daim at kimi təsəvvür edilmişdir. Burak sözü ərəbcə "berk" (şimşək) kökündən törəmiş bir sözdür və hızlılığı, işığı ifadə edər. Türklərə görə atlar günəşdən yer üzünə enmiş varlıqlardır. Koroğlunun atı Deniz Ayğırı və Çöl Kısrağının birləşməsindən törəmişdir. Bu dünyaya aid atlarla kənar dünyaya aid atların birləşməsindən doğan taylar çirkin olar amma sonradan dəyişərlər. Türklərdə və monqollarda insanın düşüncə gücü bir taya benzetilir və adına "Buyan" deyilər. At türklər və monqollarla qaynaşmış bir canlıdır. Türklər atlara rənglərinə görə adlar verirlər: Ağat, Buzat, Qırat, Alat, Sarat, Qarat, Dorat... Qara Atın yeraltına gedərkən, Ağ Atın isə səmaya gedərkən istifadə ediləcəyinə inanılır və bu səbəblə yeraltı Tanrısına qara at, səma Tanrısına ağ at qurban edilir. Bundan başqa əfsanələrdə adı çəkilən sıra xarici at növləri bunlardır:
Özü və ya atası sudan (göldən) çıxıb gələn (sudan doğulan) bir atın / heyvan. Belə bir canlı qeyri-adi və fövqəladə xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn Koroğlunun atı sudan çıkmadır. Bəzən sudan çıxmanın əks olunması (soyun digər tərəfi) Çöldən Gəlmə olaraq ifadə edilər.
Özü və ya atası çöldən çıxıb gələn (atəşdən doğulan) bir atın / heyvan. Belə bir canlı qeyri-adi və fövqəladə xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn Koroğlu'nun atı belədir. Bəzən əks olunması (soyun digər tərəfi) Sudan Çıxma olaraq ifadə edilər. Çöl atəşi işarələr. Dayanıqlılığın sınandığı yer olaraq görülər. Övliyaların çöllərdə gəzdiyi də izah edilir.
Manas Xanın atıdır. Sıra xarici xüsusiyyətləri vardır, çox görkəmli və ağıllıdır. Sahibinə sadiqdir, döyüşlərdə onunla birlikdə düşmənə anlayaraq və istəyərək hücum. Kula gövdəsi tünd sarı, quyruğu, qıç tükləri və Yelesi quru olan at deməkdir. Bu söz mənşə olaraq anlamaq və yuxarı sıçrama mənalarını da daşıyır.
Alpamış Xanın atıdır. Bayşubar və ya Kökşubar ya da Çubar olaraq da bilinər. Qeyri-adi xüsusiyyətləri vardır. Türk əfsanələrindəki fövqəladə atların xüsusiyyətlərinin hamısını daşıyar. Uça bilər, danışar, sahibini əvvəldən xəbərdar edər, onu tək buraxmaz, bir aylıq yolu bir gündə gedər, sahibinin nə vəziyyətdə olduğunu hiss edərək ona görə davranar. Qızıl yallı, gümüş üzengili, quyruğu doqquz hörgülü, doqquz kolanlı olaraq təsvir olunur. Atası sudan çıkmadır. Çox rənglidir. Üstündə kiçik ləkələr şəklində yumru nöqtələr olan heyvana "çubar" deyilir. Şubar sözcüyü sürətli getmək mənası ehtiva edər. Çapmaq (sürətli getmək, at sürmək) feli ilə eyni kökdən gəlir. Türkcə Çubar, monqolca Çabdar, buryatca Sabıdar sözü boz rəng ifadə edər.
Cida, türk mədəniyyətində müqəddəs sayılan bir oyundur. At üzərində ucu iti dəyənəklərin fırlatılmasıyla oynanır. Daha sonralar ərəbce Cirit və Farsca Çevgan/Çevgen/Çavgan sözləri ilə qarşılanmışdır. Əslində bu iki sözün də Türkcə olma ehtimalı yüksəkdir. Çevgen və ya Çavgan sözü Çevmek/Çavmak/Çapmak feli ilə əlaqəlidir. Çünki bu oyun Türklərdən qonşu mədəniyyətlərə keçmişdir, bu səbəbdən adların, hələ də Türkçe köklərə uyğun sözlərin başqa bir dildən alınmış olması çox məntiqli görünməməkdədir. Cirit Oyunu'nda iki komanda var. Bu komandalar geniş bir sahənin iki ucunda qarşılıqlı olaraq bəş, altı və ya yeddi adam olaraq düzülürlər. Sağ əllərinə atacaqları ilk cirit, digər əllərinə də ehtiyat və qamçı alarlar. İki tərəfin birindən bir atlı çıxıb, qarşı serialın önünə yaxınlaşar. Qarşı komanda oyunçularından birinə əlindəki ciriti sovurar, sonra geri dönər. Qarşı tərəfin oyunçusu onu təqib edər və əlindəki ciriti geri dönüb qaçan atlıya atar. Bu dəfə ilk oyunçunun çıxdığı sıravi digər bir ciritçi onu qarşılayar. Bu dəfə digəri yerini almaq üçün geri dönməyə çalışar. Cida sözcüyü, monqol mənşəlidir. Çit və Çıta sözləri ilə eyni kökdən gəlir.
(At / Ad) kökündən törəmişdir. Hərəkət, sürət, getmə, atlama kimi mənalar ehtiva edər. Ad sözü ilə də əlaqəlidir. At, Türk anlayışında bir insanın şəxsiyyəti kimidir. Mançur dilində Adun, Evenk dilində Avdu olaraq iştirak edər.