Avtopilot

Avtopilot — müəyyən bir verilmiş traektoriya boyunca bir nəqliyyat vasitəsinə rəhbərlik edən bir cihaz və ya bir aparat proqram kompleksi. Çox vaxt avtopilotlar təyyarələri idarə etmək üçün istifadə olunur (uçuş ən çox uçuşu çox sayda maneə olmayan məkanda baş verdiyinə görə), həmçinin dəmir yolları boyunca hərəkət edən nəqliyyat vasitələrini idarə etmək üçün istifadə olunur. Müasir avtopilot başqa bir vasitənin uçuşunun və ya hərəkətinin bütün mərhələlərini avtomatlaşdırmağa imkan verir.

Təyyarə avtopilotu, hava gəmisinin hərəkət parametrlərinin avtomatik sabitləşdirilməsini (başlıq, yuvarlaq və meydança boyunca düzəlişlər) və əlavə funksiya olaraq hündürlük və sürətin sabitləşməsini təmin edir. Əvvəllər, avtopilotu işə salmadan əvvəl, təyyarə tıxanma və sürüşmə meyli olmadan sabit bir uçuşa yollanır, yəni üç ox (tramvay meydançası boyunca) trimmerlərlə sabitlənir. Avtopilotu işə saldıqdan sonra sxemin təkmilləşdirilməməsi və komponentlərin parametrik yayılması səbəbindən onun fəaliyyətinin dövri izlənməsi və sükan nəqliyyat vasitələrinin sürüşməsinin dövri tənzimlənməsi tələb olunur. Hərbi nəqliyyat vasitələrində, avtopilot vasitəsi ilə təyyarənin idarəolunması, pilotu hədəf və bombalama zamanı boşaltmaq üçün bomba mənzərəsi vasitəsilə naviqatora ötürülə bilər.

Ümumiyyətlə, müasir aviasiyada klassik avtopilotlar kifayət qədər köhnə avtomobillərə quraşdırılmışdır. 1970-1980-ci illərdən başlayaraq SSRİ-də təyyarələr üçün olduqca mürəkkəb çoxfunksiyalı avtomatik idarəetmə sistemləri quruldu.

Tarixi olaraq, təyyarə idarəetməsinin avtomatlaşdırılması sahəsində ilk inkişaf 1912-ci ildə Amerika şirkəti Sperry Corporation tərəfindən hazırlanan bir avtopilot idi; bu uçuş kursunun avtomatik saxlanmasını və rulonun sabitləşməsini təmin etdi. Liftlər və qurğular hidrokimyəvi olaraq girrokompas və altimetrdən siqnal qəbul edən bir qurğuya bağlandı.

1930-cu illərdə bəzi təyyarələrdə - ilk növbədə sərnişin laynerlərində avtopilotlar quraşdırılmışdır.

İkinci Dünya Müharibəsi dövründə təyyarələrə artan tələblər (ilk növbədə uzun məsafəli uçuşlar həyata keçirən bombardmançılar üçün) daha inkişaf etmiş avtopilotların inkişafına səbəb oldu.

1947-ci ildə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus C-54 təyyarəsi tamamilə avtopilot nəzarəti altında (uçuş və eniş daxil olmaqla) transatlantik uçuş etdi^[1].

Müasir aviasiyada avtomatik idarəetmə sistemləri (ACS və ya ABSU) və daha mürəkkəb quruluşlu komplekslər uçuş avtomatlaşdırmasının daha dərin inkişafını əldə etdi. ACS, təyyarəni kosmosda və marşrutda sabitləşdirməklə yanaşı, uçuşun müxtəlif mərhələlərində də proqramlaşdırılmış idarəetmə imkanı verir. Ən mürəkkəb avtomatik idarəetmə sistemləri təyyarəni "dəbilqə" rejimində idarə etmək, pilot üçün idarəetməni asan və vahid etmək, səs-küy salmaq, sürünmələrin, sürüşmənin, kritik uçuş rejimlərinə çatmağın qarşısını almaq və hətta pilotun bəzi hərəkətlərini qadağan etmək və ya etməmək funksiyalarının əhəmiyyətli bir hissəsini öz üzərinə götürür.Avtomatik rejimlərdə idarəetmə sistemi, öz sensorlarından, təyyarə sistemlərindən, yerüstü radio naviqasiya vasitələrindən və ya hətta qonşu bir təyyarənin göyərtəsindən (bəzi hərbi təyyarələrdən istifadə etməklə) bir qrupun aviasiya və naviqasiya məlumatlarından istifadə edərək hava gəmisini müəyyən bir marşrut boyunca aparır (və ya döyüş istifadəsi üçün daha mürəkkəb bir proqram təmin edir). cüt və ya qrup halında işləmək, daim radio kanallarında taktiki məlumat mübadiləsi, birgə hərəkətlər üçün taktika hazırlamaq və cinsiyyətini yerinə yetirmək avtomatik və ya daha çox nədir, yarı avtomatik rejimdə bir tapşırıq - bu və ya digər avtomatik hazırlanmış bir həllin yerinə yetirilməsi üçün şəxsin təsdiqlənməsi tələb olunur). Trajectory nəzarət alt sistemi ekipaj müdaxiləsi olmadan yüksək dəqiqliklə bir yanaşma aparmağa imkan verir.Uzun müddətdir ki, nəzarət naqillərinə daxil olan sükan maşınlarını idarəetmə orqanları kimi istifadə etməməyə çalışırlar, əksinə avtomatik idarəetmə sistemindəki idarəetmə siqnallarını dəbilqə (və ya əllə idarəetmə sistemi) siqnalları ilə qarışdıraraq sükan vahidlərinə birbaşa nəzarət tətbiq etməyə çalışırlar. Nəzarət, pilot üçün adi səylər yaratmaq üçün yükləməni simulyasiya etmək üçün olduqca inkişaf etmiş bir elektromexaniki sistemdən istifadə edir. Son zamanlar tədricən bu praktikadan uzaqlaşırlar, əsaslandıraraq inanıram ki, necə təqlid etməyinizdən asılı olmayaraq, təyyarəni idarəetmə əməliyyatının böyük bir hissəsi avtomatlaşdırılmışdır. Getdikcə müasir təyyarələrin pilot kabinalarında yan çubuqlar istifadə olunur.

Avtopilotların və avtomatik idarəetmə sistemlərinin qurulmasında əsas problem uçuş təhlükəsizliyidir. Ən sadə və təkcə aviasiya avtopilotları normal iş qaydalarının pozulduğu təqdirdə pilot tərəfindən avtopilotun tez bir zamanda bağlanmasını, sükan maşınlarının əl ilə idarə olunması, sükan maşınlarının idarəetmə naqillərindən mexaniki olaraq ayrılması və hətta "atəş açma" ehtimalı (Tu-134). Avtomatik idarəetmə sistemləri əvvəlcə işin əsas funksiyalarını davam etdirərkən uğursuzluqların gözlənilməsi ilə tərtib edilmişdir və uçuş təhlükəsizliyini artırmaq üçün bir sıra tədbirlər təmin edilmişdir. Avtomatik idarəetmə sistemləri çox kanallı tərəfindən tərtib edilmişdir, yəni iki, üç və hətta dörd tamamilə eyni idarəetmə kanalları paralel olaraq ümumi bir sükan ötürücüsü üzərində işləyir və bir və ya iki kanalın uğursuzluğu sistemin ümumi fəaliyyətinə təsir göstərmir. Nəzarət sistemi giriş siqnallarının yazışmalarını, sxemlərin dövrə boyunca keçməsini daim izləyir və uçuş boyunca avtomatik idarəetmə sisteminin çıxış parametrlərini, bir qayda olaraq, kvorum üsulu ilə (səs çoxluğu) və ya standartla müqayisədə daim nəzarət edir.

Hər hansı bir uğursuzluq olduqda, sistem rejimin daha da işləməsi, onun ehtiyat kanala keçməsi, təkrarlama rejimi və ya idarəetmənin pilota ötürülməsi ehtimalı barədə müstəqil qərar verir. Avtomatik idarəetmə sisteminin sağlamlığına ümumi nəzarəti yoxlamaq üçün yaxşı bir yol, müxtəlif iş rejimlərində təyyarənin sükan və idarəetmə səthlərinin həqiqi sapmalarına səbəb olan sistemin müxtəlif giriş sxemlərinə stimullaşdırıcı simulyasiya siqnalları verən sistemin addım-addım proqramı ilə həyata keçirilən uçuşdan əvvəl sınaq nəzarəti hesab olunur. B-2610 maşınında eyni tipli xətti rulon və yaw sürətləndirmə sensor bloklarının yan-yana quraşdırılmış və eyni tip fiş konnektorlarına qoşulması qarışdırıldı. Nəticədə, aileronlar kurs boyunca salınımları və rulon boyunca sıçrayışları nəmləndirməyə çalışdılar, nəticədə salınımlar yalnız tədricən böyüdü və təyyarə həddindən artıq yüklənmədən havaya çökdü. Təyyarədə olan 160 nəfər həlak oldu.

"Avtopilot" anlayışı (bəzən jargon şəklində), klassik təyyarə avtopilotundan əlavə, hər cür gəzinti, təkərli, üzən və qanadlı avtomobillər (robotlar) idarə etmək və ya idarə etmək və şose şəraitində avtomat idarəetmə sistemlərini inkişaf etdirmək [ mənbə göstərilməyib 1231 gün]. Bir avtomobili avtomatik idarə etmək üçün bir kanal nümunəsi, "kruiz kontrolu" ("autospeed", "autodrive") kimi tanınan cari sürətin sabitləşmə sistemidir.

• Avtomatik idarəetmə - qatarların avtomatik idarəetmə sistemi;
• Avtopilot - məsələn, sərxoşluq və ya müştərinin sağlamlığı pis olduqda müştərinin avtomobilinə nəzarəti çağırılmış taksi sürücüsünə təhvil verməkdən ibarət taksi xidməti;
• "Avtopilot" (jarg.) - xarici aləmlə əlaqəsini itirmiş və şüursuz hərəkət edən çox sərxoş bir insanın məkanında hərəkət.