Avul iyəsi

Avul iyəsi - türk ve monqol mifologiyasında kəndin qoruyucu ruhudur. Avıl iyəsi də deyilir. Moğollar Ayıl Ezen deyərlər.

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər kənd üçün ayrı bir iye vardır. Kənd anlayışı məskun mədəniyyət ilə ortaya çıxmış lakin bu yerleşiklik yenə də "yörük" həyat formasına bağlı olaraq qışda bir yerdə yazın fərqli bir yerdə yerləşmə formasında yarı köçəri bir tətbiqə çevrilmişdir. Yazın yüksək və sərin, heyvanların daha yaxşı yayılabiceği yerlərə (Yazla / Yayla), qışda isə gizli və qoruyucu bölgələrə (Kışla) çevrilməli olaraq göçülmüştür. Bəzən "Bucak iyəsi" təbiri də istifadə edilər. Anadoluda Bucak sözcüyü kiçik bir məna sürüşməsi ilə ilçədən kiçik, kənddən böyük vahid (Nahiyə) üçün istifadə edilməyə başlamışdır. Lakin təxminən bir mənala kəndin qoruyucu ruhu olduğu aydın olmaqdadır. Hətta az istifadə edilməklə birlikdə Güzlek (Payızda qalınan yer) və Köklek (Yazda qalınan yer) sözləri də mövcuddur. Qırğızlar həm qış və həm də yazlıq daimi məskən üçün "catak" sözünü istifadə edərlər.

  • Bucaq (Bucak): (Buc/Buc) kökü. Nahiyə deməkdir.
  • Catak (Çatak): (Cat/Yat) kökü. Yaz-qış davamlı qalınan kənd. Yatılan yer deməkdir.
  • Qışdak (Kışlak): (Kış) kökü. Kışlamak kökündən gəlir. Qışda qalınan Kənd deməkdir.
  • Yazdak (Yayla): (Yaz) kökü. Yaylamak kökündən gəlir. Yazın qalınan Kənd deməkdir.

Yayla iyəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaylanın qoruyucu ruhudur. Avul iyəsi ilə əlaqəli varlıqdır. Yazla (Yaylav, Yeylev, Cayla, Caylav, Ceylev, Yazlak, Yazda) iyəsi olaraq da deyilər. Köçəri cəmiyyətlərdə və oturaq həyata geçildikten sonra isə dövri yerleşiklik anlayışında yazın qonulan kənd və ya obalara Yazla (Yayla) və ya Yazda (Yayla) adı verilər. Söz mənası, yazın keçirildiyi, heyvanların yayıldığı yer deməkdir. Ortasında axar su olan yüksək və düzənlik sahədir. Yaylamak feli də yazın yaylada oturmaq, yazı yaylada keçirmək deməkdir. Yazı sözü otlaq mənasını verər. Yayla iyəsinin bu bölgələri qoruduğuna inanılar.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ap/Av) kökündən törəmişdir. Kənd deməkdir. Ağıl sözü ilə əlaqəlidir. Ətraf, ətraf mənalar ehtiva edər.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.