Aysor üsyanı

Aysor üsyanı (türk. Nasturi Ayaklanması)[6] — 1924-cü ildə aysorların Hakkaridə Türkiyə hökumətinə qarşı qaldırdığı üsyan.[7] 1924-cü ilin iyulunda başladı və elə həmin il sentyabrın 28-də başa çatmışdır.[8][9] Bu, yeni yaranmış Türkiyə Cümhuriyyətində ilk üsyan idi. Üsyan başa çatdıqdan sonra 8000 assuriyalı İraqa sürgün edilmişdir.[10] 3–4 sentyabr 1924-cü ildə aysor icmasının növbəti uğursuz üsyanı baş vermişdi.[11]

Aysor üsyanı
Tarix iyul 1924 – 28 sentyabr 1924
Yeri Hakkari
Nəticəsi Türkiyənin qələbəsi[1]
Münaqişə tərəfləri

Aysorlar

 Türkiyə

Komandan(lar)

Məlik Xoşabə
Məlik Yunan
Məlik Şəmisdin
II Məlik İsmayıl

Mustafa Kamal Paşa
Süleyman Sabri Paşa
Osman Avni
Nurəddin Paşa
Mürsəl Oaşa
Fərid bəy
Ehsan Nuri

Tərəflərin qüvvəsi

1,000 nəfərdən az[2]

40,000+ nəfər[3]

İtkilər

Az[4]

1,500[5]

Döyüş

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məlik İsmayıla xəbər göndərilən bir elçi Türkiyə ordusu və onların kürd müttəfiqlərinin Hakkari və Lev regionlarını işğal etdikləri üçün onları məhv etmək üçün gözlədiklərini söyləmişdir. Bir neçə aysor kəşfiyyatçı İstanbula gedib elçinin dediklərini təsdiqləmiş, Türkiyə və kürdlərin böyük qoşunlarını görmüşdülər.[11]

Səhər tezdən döyüşlər başlamış və Türkiyə qüvvələri aysorları top və pulemyotlardan tutmuşdular. Aysorlar xeyli sayda və silahsız idilər, Britaniyanın tək atəşli tüfənglərdən istifadə edirdilər. Aysorlar Britaniya ordusundan və ya donanmasından kömək gözləyirdilər, lakin o, heç vaxt çatmamış və onlar daha aşağı silahlardan istifadə edərək döyüşdə mübarizə aparmışdılar. Aysorlar daha sonra İraqa çəkilmişdilər.[12]

Aysorlar daha sonra Diyarbəkirə toplaşmış, Türkiyənin pulemyot atəşi və artilleriyası qarşısında əks hücuma keçmişdilər. Aysorlar bir sıra döyüşlərdə Türkiyə qüvvələrini məğlub edərək İraqda bir neçə şəhəri ələ keçirmiş, Türkiyə qoşunları öz sərhədlərinə çəkilmişdilər.[12]

Daha sonra Britaniya döyüş təyyarələri gəlmiş və Çığlı kəndinə bombalar ataraq münaqişəyə son qoymuşdur.[12]

Nəticəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Britaniya qüvvələri Çığlını bombaladıqdan sonra aysorlar hücum üçün Türkiyə sərhədini keçməməyi və İraqa qayıtmağı əmr etmişdilər.[12]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "آغا بطرس: سنحاريب القرن العشرين" (PDF). نينوس نيراري. 2018-08-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  2. ↑ Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları: Nasturi-Şeyh Sait-Raçkotan-Raman-Sason-Ağrı-Koçuşağı-Mutki-Bicar-Asi Resul-Tendürük-Savur-Zeylan-Oramar (türk). Kaynak Yayınları. 2011. 49. ISBN 9789753436007. 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-18.
  3. ↑ Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları: Nasturi-Şeyh Sait-Raçkotan-Raman-Sason-Ağrı-Koçuşağı-Mutki-Bicar-Asi Resul-Tendürük-Savur-Zeylan-Oramar (türk). Kaynak Yayınları. 2011. 62. ISBN 9789753436007. 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-18.
  4. ↑ Donef, Racho. The Hakkâri Massacres: An Anthology of Documents Related to Massacres and Deportation of Assyrians in Northern Mesopotamia : Ethnic Cleansing by Turkey, 1924-25 (ingilis). Tatavla Publishing. 2014. səh. 122. ISBN 978-0-9874239-1-7. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-14.
  5. ↑ Donef, Racho. The Hakkâri Massacres: An Anthology of Documents Related to Massacres and Deportation of Assyrians in Northern Mesopotamia : Ethnic Cleansing by Turkey, 1924-25 (ingilis). Tatavla Publishing. 2014. səh. 31. ISBN 978-0-9874239-1-7. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-14.
  6. ↑ Genelkurmay belgelerinde Kürt isyanları: Nasturi-Şeyh Sait-Raçkotan-Raman-Sason-Ağrı-Koçuşağı-Mutki-Bicar-Asi Resul-Tendürük-Savur-Zeylan-Oramar (türk). Kaynak Yayınları. 2011. 35. ISBN 9789753436007. 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-18.
  7. ↑ Donef, Racho. The Hakkâri Massacres: An Anthology of Documents Related to Massacres and Deportation of Assyrians in Northern Mesopotamia : Ethnic Cleansing by Turkey, 1924-25 (ingilis). Tatavla Publishing. 2014. 167–174. ISBN 978-0-9874239-1-7. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-14.
  8. ↑ Olson, Robert. The Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925 (ingilis). University of Texas Press. 2013-12-18. ISBN 9780292764125. 19 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 October 2020. (1) Nestorian (Nasturi) rebellion (12–28 September 1924); (2) Sheikh Said rebellion (13 February–31 May 1925); (3) Raçkotan and Raman pacifying operations
  9. ↑ Ismael, Yaqou D'Malik. Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945 (ingilis). Ramon Michael. 173. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-17.
  10. ↑ Dündar, Fuat. "When did the First World War End for Turkey ?". Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée (ingilis) (141): 141209–206 –. ISSN 0997-1327. 2023-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-13.
  11. ↑ 1 2 Ismail, Malek Yakoub. The Assyrians and the Two World Wars: First English Edition (ingilis). Edessa Publications. 2020-07-20. 253. ISBN 978-0-9837543-5-0. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-09.
  12. ↑ 1 2 3 4 Ismail, Malek Yakoub. The Assyrians and the Two World Wars: First English Edition (ingilis). Edessa Publications. 2020-07-20. 254. ISBN 978-0-9837543-5-0. 2023-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-09.