Azotlu gübrələr

Azotlu gübrələr tərkibində azot qida elementi olan gübrələrə deyilir. Bitkilərin qidalanmasında azot xüsusi rol oynayır. O, xlorofil və zülalların tərkibinə daxildir. Bitkidə azot çatışmamazlığı yaşıl kütlənin əmələ gəlməsini çətinləşdirir, bitkilər pis inkişaf edir və yarpaqları saralır. Bitkilər azotu onun birləşmələri, əsasən ammonium NH₄⁺ və nitrat NO₃^- ionları şəklində mənimsəyir.

Azot gübrələri hәlә çox qәdimdәn tәtbiq edilmәkdәdir. Bu gübrәlәrdәn ilk dәfә 19-cu әsrin ortalarında Çilinin tәbii pora yataqlarından çıxarılan natrium porası tәtbiq olunmuşdur. Sonralar sәnaye ammonium-sulfat, kalsium-sianamid vә kalsium porası istehsal edilmәyә başlanmışdır. 1913-cü ildә dünyada Azot gübrələri istehsalı tәqribən 700 min tona (xalis azot) çatmışdır. Sәnaye miqyasında atmosfer havası azotundan vә hidrogendәn ammonyakın sintezi dünyada azot gübrəsi istehsalının xeyli artmasına imkan vermişdir. 1966-cı ildә bunların umumi istehsalı 19,2 milyon tona (xalis azot) çatmışdır. 1919-cu ildә Rusiyada 3 min ton (xalis azot) azot gübrəsi istehsal edilirdi. SSRİ-dә azot gübrəsi istehsal edәn iri sәnaye Birinci beşillikdә yaradılmağa başlanmışdır. Ölkәnin kənd təsərrüfatına 1928-ci ildә 2, 1940-cı ildә 199, 1950-ci ildә 307, 1960-cı ildә 1 003, 1970-ci ildә 4 605, 1973-cü ildә 6 230, 1974-cü ildә 6 754 min ton azot gübrəsi verilmişdir.^[1]

Azotlu gübrələr sadə, mürəkkəb və qarışıq olur.

Sadə azotlu gübrələrə misal olaraq natrium-nitratı, ammonium nitratı, maye ammonyakı, ammonyaklı suyu, sidik cövhərini CO(NH₂)₂ göstərmək olar.

Mürəkkəb azotlu gübrələrə misal olaraq ammofosu NH₄H₂PO₄ (ammoniumdihidrofosfat), diammofosu (NH₄)₂HPO₄ (ammoniumhidrofosfat), kalium şorasını KNO₃ və s. göstərmək olar.

Qarışıq azotlu gübrələrdən ammofoskanı (NH₄)₂HPO₄ + NH₄H₂PO₄ + KCl) və nitrofoskanı (NH₄H₂PO₄+ NH₄NO₃ + KCl)

Digər təsnifata əsasən azotlu gübrələri aşağıdakı qruplara bölürlər:

Bunlara - KNO₃, NaNO₃, NH₄NO₃ aiddir.

Bunlara - (NH₄)₂SO₄, maye NH₃, ammonyaklı su, ammofoslar.

Bunlara - karbamid CO(NH₂)₂, kalsium sianamid CaCN₂ aid edilir.

Azotlu gübrələrin istehsalı üçün ammonyakdan, nitrat turşusu və onun duzlarından istifadə olunur. Torpaqda gübrələr bitkilərin mənimsənilən formasına çevrilir:

CO(NH₂)₂ + 2H₂O → (NH₄)₂CO₃

CaCN₂ + 3H₂O → CaCO₃ + 2NH₃

Mineral azotlu gübrələrlə yanaşı üzvi azotlu gübrələrdəndə istifadə olunur ^[2].

1. ↑ Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 185–186.
2. ↑ Xəzər Universiteti. Abituryentlər üçün vəsait. s.397