Badisəba Köçərli

Badisəba xanım Köçərli (doğum adı: Badisəba xanım Mustafa ağa qızı Vəkilova; 2 (14) mart 1881, Salahlı, Qazax qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası – yanvar 1954, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) — Azərbaycanlı xeyriyyəçi, pedaqoq, maarifçi. Məşhur Azərbaycan ədəbiyyatşünası və Azərbaycan ədəbiyyat tarixçiliyi elminin banisi Firidun bəy Köçərlinin həyat yoldaşıdır.

Badisəba Köçərli
Doğum tarixi 2 (14) mart 1881
Doğum yeri
Vəfat tarixi yanvar 1954 (72 yaşında)
Vəfat yeri
Həyat yoldaşı
Atası Mustafa ağa Mirzalı ağa oğlu Vəkilov(1833–1883)
Anası Fatma xanım Vəkilova
Fəaliyyəti pedaqoq, müəllimə, xeyriyyəçi
Mükafatları "Şərəf nişanı" ordeni "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı
Azərbaycan SSR əməkdar müəllimi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnsanlara göstərdiyi köməkliklərinə görə Badisəba xanımı "El Anası" deyə çağırırmışlar.[1]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Badisəba xanım Vəkilova 14 mart (köhnə təqvim ilə 2 mart) 1881-ci ildə Qazax qəzasının Salahlı kəndində doğulmuşdur.[2] Atası Mustafa ağa Mirzalı ağa oğlu Vəkilov, anası Fatma xanım Vəkilova, qardaşları Məmməd ağa Vəkilov və İsmayıl ağa Vəlikov idi.[2] O, 1897-ci ildə, 17 yaşında Firidun bəy Köçərli ilə ailə qurmuş və onun soyadını qəbul etmişdir. Şəkidə 2 saylı uşaq evinin direktoru işləyərkən həmin uşaq evində yaşayan Roza Hədibullah qızı Həşimova adlı uşağı övladlığa götürmüşdür.

Təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Firidun bəy Köçərli Qoridə yerləşən Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasında müəllim işləyərkən onun təhsili ilə fərdi şəkildə məşğul olmuşdur. Bakı Qadın Müəllimləri Seminariyasında (bu təhsil müəssisəsinin adı 1919–1920-ci illərdə Bakı Kişi Müəllimləri Seminariyası olmuşdur, sonrakı illərdə müxtəlif adlar altında fəaliyyət göstərmiş və hazırda Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci kimi fəaliyyət göstərir.) işləyərkən Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda ali təhsil almışdır.[2]

Fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Badisəba xanım 1918-ci ildə Qazaxda öz vəsaiti hesabına Firidun bəy Köçərli ilə birlikdə "Yetim və qaçqın uşaqlar evi" açmışdır. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xalq maarifi sahəsində Badisəba xanımın atdığı ilk ciddi və xeyirxah addım onun yenicə təşkil edilməkdə olan xalq məktəblərinə köməyi ilə əlaqədardır. O, Qazax məktəblərinə maddi cəhətdən xeyli kömək etmiş, M. F. Axundovun, C. Məmmədquluzadənin, R. Əfəndiyevin, F. Köçərlinin və başqa yazıçıların əsərlərini, habelə bir çox jurnalların komplektlərini onlara bağışlamışdır. 1921–1924-cü illərdə Bakı Qadın Müəllimləri Seminariyasının müəllimi kimi fəaliyyət göstərmişdir. F. Köçərlinin sağlığında nəşrini görə bilmədiyi "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi materialları"nı onun ölümündən sonra Badisəba xanımın təşəbbüsü ilə 1925–1926-cı illərdə 2 cilddə (hər cildi iki hissədən ibarət olmaqla) Bakıda nəşr edilmişdir.[3][4]

O, 1925-ci il mayın 21-də Maarif Kommisarlığının əmri ilə Zaqatalada, 1929-cu ildə isə Qubada ilk dəfə Pedaqoji Texnikum təşkil etmişdir. Zaqatala Pedaqoji Texnikumuna 1925–1929-cu illər arasında rəhbərlik etmişdir.[5]

1930-cu ildə Şəkidə 2 saylı uşaq evinin yaradıcısı və direktoru olmuşdur. Bu müəssisəyə 1954-cü ilə qədər direktorluq etmişdir.[4] Bu uşaq evi Zülfüqarovların malikanəsində yerləşirdi.[6][7] Badisəba xanım yaşadığı Şəki şəhərinin ictimai həyatında fəal iştirak etmiş və Şəki şəhər Sovetinin 1946-cı ildən 1952-ci ilə kimi 3 çağırış deputatı olmuşdur.[8]

Badisəba xanım 1920-ci ildə mayın 10-da (Gəncə üsyanından 15 gün əvvəl) həbs olunaraq üsyandan sonra qətlə yetirilmiş həyat yoldaşının şəxsi arxivini əldə etmək üçün Mircəfər Bağırova məktub yazmışdır. Məktubda deyilirdi:

"1921-ci ildən indiyə qədər Xalq Maarif Komissarlığı xətti ilə işləyirəm və 1925-ci ildən Azərbaycan rayonlarında çalışıram. O qədər də çox olmayan ev əmlakımı özümlə daşımaq imkanım olmadığından onları Bakıda yaşayan qardaşım Məmməd Vəkilovun mənzilində saxlamışdım. Qardaşımın oğlu, Karl Marks adına Xalq Təsərrüfatı İnstitutu hüquq fakültəsinin keçmiş dekanı Mustafa Vəkilov onunla eyni mənzildə yaşayırdı. Mərhum ərimin arxivi də mənim əşyalarımın arasında idi. Firidun Köçərlinski Qori Müəllimlər Seminariyasının keçmiş müəllimi, sonralar Qazax Müəllimlər Seminariyasının direktoru olmuşdu və onun arxivində çoxlu qiymətli ədəbi materiallar vardı. O cümlədən: Mirzə Fətəli Axundovun əlyazmaları, Sabirlə ədəbi səciyyəli yazışmalar, "Molla Nəsrəddin"lə yazışmalar, Köçərlinin öz yazıları, müxtəlif ədəbi xadimlərdən alınmış bolluca materiallar. 10 noyabr 1937-ci ildə Mustafa Vəkilov NKVD tərəfindən həbs edilərkən ona aid materiallarla birgə mənim ərimin arxivini də götürmüşlər. Bu barədə mən yenicə xəbər tutmuşam. Xahiş edirəm mənə cavab verin ki, göstərilən arxivi nə vaxt geri ala bilərəm" [9]

Onun müraciəti cavabsız qaldı və itmiş arxiv geri qaytarılmadı.

AMEA-nın M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan F. Köçərlinin arxivinin dövrümüzə gəlib çatmış hissəsində Badisəba xanıma aid sənədlər onun 20 aprel 1948-ci ildə yazdığı özünün tərcümeyi-halı, Qazax xəstəxanasına, Qazax uşaqlar evinə, Dağkəsəmən əmək məktəbinə, digər müəssisələrə bağışladığı əşyaların, kitabların siyahısından ibarətdir. Müvafiq arxivin 94-cü saxlanma vahidi adı altında saxlanılan, Badisəba xanıma Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinin işçisi D. Ələsgərovdan göndərilmiş məktubda Firidun bəyin rəhbərliyi ilə Qazax şəhərində fəaliyyət göstərmiş seminariyanının tarixinə dair məlumatların göndərilməsi xahiş olunur.[10] Bu məktub Qazax Müəllimlər Seminariyasının tarixinə aid dəqiq məlumatların Badisəba xanımın qoruduğu arxiv vasitəsilə bizə çatdığını göstərir.

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Badisəba xanım Köçərli "Şərəf nişanı" ordeni və "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı ilə təltif olunmuşdur. O, 1945-ci ildə "Azərbaycan SSR əməkdar müəllimi" fəxri adına layiq görülmüşdür.[4]

Ədəbiyyatda

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Badisəba xanım Köçərlinin fəaliyyəti Hacıağa Cümşüdlünün "Badisəba" povestində və Bəkir Nəbiyevin "Firidun bəy Köçərli" adlı monoqrafiyasında öz əksini tapmışdır.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ülviyyə Tahirqızı. "Badisəba Vəkilova yüzlərlə kimsəsiz uşağın böyüməsində və təhsil almasında əvəzsiz xidmətlər göstərib" (az.). http://anl.az. 26 dekabr 2014. Archived from the original on 2019-09-13. İstifadə tarixi: 19 fev 2024.
  2. ↑ 1 2 3 "Böyük maarifçi ailəsinin fədakar xanımı. Badisəba xanım Vəkilova" (az.). 2020-08-02 tarixində arxivləşdirilib.
  3. ↑ "Firudin bəy Köçərli arxivinin təsviri" (PDF). 2023-12-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-24.
  4. ↑ 1 2 3 Pərixanım MİKAYILQIZI. "XEYİRXAH, NƏCİB ƏMƏLLƏR SAHİBİ" (az.). Respublika qəzeti. 2017, 05 fevral. 30 dekabar 2020-ci il tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  5. ↑ "Tarixdə Azərbaycan qadınları" (az.). Adalet.az. 2023-12-24 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ "İrs, memarlıq və təhsil bir arada" (az.). 2023-12-24 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ "ADA Universiteti Şəkidə Dizayn və memarlıq fakültəsinin açılışını edib" (az.). 2023-11-28 tarixində arxivləşdirilib.
  8. ↑ 1 2 Şəmistan NƏZİRLİ. "Badisəba ananın Şəki ünvanı" (az.). http://www.anl.az. 5 mart 2011. Archived from the original on 2019-09-11. İstifadə tarixi: 19 fev 2024.
  9. ↑ "QIZIL İNSANIN GÜMÜŞ MANATI" (az.). 2023-12-24 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ "Firudin bəy Köçərli şəxsi arxivi barədə" (PDF). 2023-12-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-24.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]