Basarab sülaləsi

Basarab sülaləsi— Valaxiya knyazlığınin Qıpçaq kökənli ilk xanədanı. 1330-cü illərdə ortaya çıxan ilk Rumın dövləti olan Valaxiyanın qurulmasında və idarə olunmasında Qıpçaqlar təsirli rol oynamışdılar.

Basarab sülaləsi
Basarabilor
Ölkə	Valaxiya knyazlığı
Banisi	I Basarab
Sonuncu hökmdar	Aleksandru Coconul
Hazırkı rəhbər	Yoxdur
Əsası qoyulub	1310
Soyun kəsilməsi	1613
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Basaraba sülaləsi bugünkü Rumıniyanın Valaxiya bölgəsində qurulmuş ilk knyazliqdir. Valaxiya dövlətinin təməlini təşkil edən knyazliqdır. Qurucusu və ilk sülalə Basarab adında Qıpçaqlar soyundan gələn biridir. Son hökmdar isə Aleksandru Coconuldur. 1310-cu illərdə qurulan bu knyazliq, etnik olaraq Qıpçaqlara dayanmaqdadır və bu üzdən Türki xanədanlıqlar içərisində göstərilməkdədir.

Valaxiya (ya da Wallachia; Rumıncada: Ţara Românească or "Thə Romanian Land") Rumıniyanın tarixi və coğrafi bir bölgəsidir. Bölgə, Dunay çayının şimalı ilə Karpat dağının cənubu arasında yerləşir.

Valaxiya ilk dəfə bir knyazliq olaraq 1330-cu ildə Basarab tərəfindən Macar kralı I Charlesa qarşı bir ayaqlanma, üsyan sonucu quruldu. Basarab, Qıpçaq soyundan gələn bir sərkərdə idi. 1415-ci ildə Valaxiya knyazliği, Osmanlı hegemonluğunu qəbul etdi.

I Basarab Valaxiya knyazliğinin ilk qurucusu və hökmdarıdır və Qıpçaq soyundan gəlməkdədir. Valaxiya bölgəsini 1310-cu ildə Macarlardan alaraq knyazliq qurdu və1352-ci ilə qədər knyazliği idarə etdi. Eyni zamanda Basarab, Valaxiya dövlətinin atası olaraq qəbul edilir (İntemeietorul) Çünkü Valaxiya knyazlığının qurulmasında və yaradılmasında onun böyük rolu olmuşdur. Bu üzdən Basarab sülaləsi, bugünkü Rumıniya dövlətinin kökəni olaraq görülür. Çünkü, yönətici, idarə edici təbəqəsi və xalqın çox az miqdarı Qıpçaq soylu olsa da, xalqın çoxu Ulahdı.

Basarab adı ehtimalən Qıpçaq dilindən gəlir və Ata kral anlamına gəlir. Böyük ehtimalla Basar sözü "Zəfər qazanan(müzəffər)", ab=apa sözü isə "komandan" anlamına gəlməktədir. Bugün Basarabya adını daşıyan bölgənin adı da I Basarabdan gəlməkdədir.

Basarabın babası, Thoctomerius, böyük olasılıkla, Macaristan Krallığının vassalı olan Valaxiya knyazliğinin ilk voyvodasıydı. Bu yüzdən Basarab Macaristan Krallığının vassalı konumundaydı. Ancak 1324-1325-ci illərdə Macar kralına başkaldırdı. Macar kaynaklarına görə 1324-1325 yılları Charləs Iə dənk gəlməktədir ^[1] və təqribən bir il sonra, 18 iyun 1325 tarixli bir yazıda, artıq o "Transalpinə Bazarab" olarak kralın kutsal tacına vəfasızlık etməklə anılırdı.^[2] Bu savaş, eyni zamanda Viyana xoniklərinə(rəsmi qeydlər) də keçmişdir.

Basarabın atasının adı Thoctomerius da bir Qıpçaq adıydı və Tok-təmir(Toktamış, Toktimur?) anlamına gəlməkdəydi. və XIII yüzildə yaygın olaraq işlənilən Qıpçaq və Tatar ismiydi.

Qıpçaq-Basarab sülaləsi Valaxiya knyazlığının qurulmasında ən önəmli rolu oynadı. Knyazliğin ilk illərində knyazlar bu sülalədən seçildi. Basarab sülaləsi Moldovadakı Muşatin sülaləsi ilə çox yaxın ilişki, əlaqə içərisindəydi. Basarab sülaləsinin xanədana gətirdiyi özəllik, rəsmi seçim sistemiylə Valaxiya knyazının seçilməsiydi. Seçim Boyarlar Konqresi adı verilən toplantıda seçiliyrdi. Boyar Konseyi xanədanlığın qeyri- məşru olanlar daxil kişi üzvlərdən təşkil edilir, Seçimdə adaylar, namizədlər əsgəri hünərlərini də sərgiləməkdəydi. Aleksandru I Aldeanın seçimindən sonra Konsey, Basarab sülaləsinin alt qolları olan Dănəşti və the Drăculeşti sülaləsinin husuməti nədəniylə ikiyə bölündü və seçilən hər iki knyaz, özünü yasal, qanuni olaraq gördü. Basarab sülaləsi Dănəşti və the Drăculəşti sülalərinə bölündü və getdikcə Ulahlaşdı. Daha gec, son dönəmdə ortaya çıxan Craioveşti sülaləsi bütün Konseyin davamı olduğunu iddia etdi. Seçilən knyazlar hər zaman sülalələrinin adını işlətdilər, I Dan, II Dan kimi.

Boyar sözcüğü Slavyanca yüksək səviyədəki aristokrat üyələr, aristokrat sınıf anlamına gəlməkdə və Bulqar/Valaxiya/Moldova/Polşa və Rus knyazliklərində dövlət sistəminin bir parçasıydı. Söz konusu knyazliklər "boyar" sözcüğünü dəğiştirmədən kullandılar. Bu sözcük aynı zamanda bu sınıftan gələn bazı insanların soyadını oluşturmaktadır; Rusyadaki "Pajari" soyadı gibi ^[3].

Qıpçaq və Pəçənək kavimlərinin kullandığı boyar sistəmi Bulgar, Doğu Slav və Rus knyazlikləri tarafından olduğu gibi alındı.

Boyar sözcüğü, Kuman/Pəçənək yani Türki orijinli bir kəlmə olup, "boy" və "ar" sözcüklərinin birləşməsindən məydana gəlməktədir. Bu yüzdən Boyarın, Güçlü/Ari Boylar, Kabilələr anlamına gəldiği düşünülməktədir.^[4] Bunun dışında Rusça vəya Bulgarcadan gəldiğini iddia ədənlər də vardır.

Bugün Slav dünyasında kəndisinin boyar aristokrasisindən gəldiğini iləri sürmək bir ayrıcalıktır və boyarlar dəvlətin üst kadəmələrində və askəri də kilit noktalaradadır.

Günümüzdə Ulahçada boyar, yüksək sınıf anlamında kullanılmaktadır. Boyar aristokrasisindən gələnlər politik hayatta önə çıkmakta, askəri, adli və sivil hayatta sürəci bəlirləməktədir.

Yıllar boyunca boyar sınıfı Valaxiyata, imtiyazlar əldə ətti. Fəodal bir sistəmin ortaya çıkmasına nədən oldu. İmtiyazları əlində toplayan boyarlar, kəndi çəvrələrindəki oturan sıradan insanları kontrolləri altına aldılar və sonsuz arazilər əldə ədip istədikləri gibi kurallar, vərgilər koydular. pək çok parçaya bölünən boyar grupları, knyazləri istədikləri gibi kullandılar. 16. yüzyıldan sonra boyar aristokrasisi, gələnəksəl knyazləri dikkatə almamaya başladı.

XVIII əsrdə boyar aristokrasisi, Yunan kültüründən ətkiləndi və dönüşüm yaşadı. 1900-cü illərdən sonra qurulan yeni Roman dövlətində elit kəsimi oluşturdular. 1918-ci ildə Boyar aristokrasisindən qalan böyük arazi parçaları(60.000 km²) 1,5 milyon kəndliyə transfer edildi.

• 
  Posada Savaşı
• 
  1360 Vyana xoniklərində Posada Savaşı
• 
  Posada Savaşından qaçan Macar kralı Charles I

1. ↑ Woiuodam nostrum Transalpinus, Vasary, s. 150
2. ↑ Bazarab Transalpinum sancte regie corone infidelem, Vasary, p. 150
3. ↑ Bəhind thə naməs: Pajari^{[ölü keçid]}
4. ↑ Vasmərs Ətymological Dictionary^{[ölü keçid]} (Russian)

• Valaxiya
• Qıpçaqlar
• Bessarabiya

Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.