Bayanay

Bayanay - türk mifologiyasında ruzi ilahəsi. Bayana (Payana, Payna) olaraq da bilinər. Ovçuları, balıqçıları və meşələri qoruyar. Adına Payna mərasimi təşkil edilir. Ovçular od yandırıb dua edərək ovlarının bərəkətli və qəzasız keçməsini diləyirlər. Bəzi mədəniyyətlərdə uşaqları qoruyar. Soyun qoruyucusu olduğu düşünülər. May Ana (Pay Ana)nın fərqli bir variantı və əslində onunla eyni tanrı olduğunu irəli sürən fikirlər də mövcuddur. Bir görüşə görə Bayanay Xanım əslində yeddi adamdır. Ən məşhurları bunlardır.

1. Bay Bayanay: Ovçu tanrısı.
2. Tağ Bayanay: Meşəçi tanrısı
3. Ugu Bayanay: Balıqçı tanrısı.

Bay Kökü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk inanc sistemində mifoloji varlıqların adlarında müqəddəslik məzmununu bildirən bir söz və köktür. Məsələn Ülgen və onun oğulları kimi, ən ulu ilahi varlıqların və ən güclü şamanların adlarıyla birlikdə iştirak edər. Və ya "Bay Terək" (Bay Qayın) adı verilən həyat ağacının adında da istifadə edilər. Bayram sözü və bənzəri bir məna daşıyan Bay-gün yenə bu anlayışla əlaqəlidir. Monqolcada "Boyan", "Bayan", "Buyan" və "Poyan" kimi adam adlarının içərisində də qorunmuşdur. Bay/Pay/May kökü məna etibarilə ovsun, cadu, dua və qurban, mərasim, bayram və bənzəri anlayışlarla bağlılıq ehtiva edər. Anadolu türkcəsində "bağı" sözü, ovsuncu, cadugər mənasında istifadə edilər. Altaylarda "baylu" sözü, toxunulmaz, müqəddəs və qadağan mənasını verər. Slavyan dillərinə bu kökdən keçən bəzi sözlər var. Məsələn serb-xorvatcada istifadə edilən, "Bayati" (ovsunlamaq, ovsunlamaq, fala baxmaq) kimi ...

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Bay / Pay / May) kökündən törəmişdir. Dolanışıq, zənginlik, ruzi və müqəddəslik mənaları vardır. Müdriklik, idarə etmək, suverenlik bildirir. Türkcədə Bay kişi, Bayan isə qadın deməkdir. Bayan sözcüyünün zənginlik mənası monqolcada da eynilə mövcuddur. Bayar isə Bayram mənasını verər və bu sözlərdə eyni kökdəndir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.