Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi

Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi
Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi
	Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь
Əsası qoyulub	1908
Açılış tarixi	1957
Ölkə	Belarus;
Yerləşir	Minsk
Kolleksiyası	370.000 ± 1.000
	53°53′48″ şm. e. 27°33′20″ ş. u.HGYO
	histmuseum.by
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi (belar. Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь)^[1] 15 sentyabr 2009-cu ilə qədər – Belarus Milli Tarix və Mədəniyyət Muzeyi(belar. Нацыянальны музей гісторыі і культуры Беларусі)^[2] — saxlama vahidlərinin sayına görə Belarus Respublikasının ən böyük muzeyi. Minskdə Karl Marks küçəsində yerləşir.

Milli Tarix Muzeyi tarixi boyu bir neçə dəfə adını dəyişib. Əsası 1919-cu ildə qoyulmuş Minsk Regional Muzeyi onun özəyini təşkil edib. 1923-1930-cu illərdə muzey Belarus Dövlət Muzeyi adlanırdı və 1930-cu illərdə BSSR-in mərkəzi muzey müəssisəsi idi. O, 1935-1940-cı illərdə Minsk ictimai-tarixi, 1941-1944-cü illərdə isə Minsk tarixi muzeyi adlanıb. 1957-ci ildə müəssisə Belarus Dövlət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi adı ilə bərpa edilib, 1964-cü ildə isə BSSR Dövlət Muzeyi adlandırılıb. 1992-ci ildə Belarus Respublikası müstəqilliyini elan etdikdən sonra muzey yenidən Belarusun Milli Tarix və Mədəniyyət Muzeyi adlandırıldı. 2009-cu ildə qurum indiki adını aldı.

Tarixi

Minsk Kilsəsi və Arxeologiya Komitəsinin muzeyi

1908-ci ildə şəhər ziyalılarının səyi ilə Pravoslav Kilsəsinin maliyyə dəstəyi ilə Minskdə Mogilyov və Vitebskdəki analoji muzeylərə bənzər Minsk kilsəsi və Arxeologiya Komitəsinin muzeyi açıldı. 1909-cu ildən başlayaraq kilsə-arxeologiya komitəsinin Minsk quberniyasının ərazisində baş vermiş müxtəlif tarixi hadisələrə həsr olunmuş 4 əsər toplusu nəşr edildi.

Ekspozisiya üçün yepiskopun evində iki otaq ayrılmışdı. Muzey bazar ertəsi ziyarətçiləri qəbul edirdi. Komitə üzvləri muzeydə növbətçilik etmiş, baxış zamanı ekspozisiyaları şərh etmiş, həmçinin ziyarətçilərə tarixə dair mühazirələr oxuyurdular.

Birinci Dünya müharibəsi illərində muzey Ryazana təxliyə edildi.

Minsk şəhər muzeyi

1912-ci ildə Minsk Təbiət Elmləri, Etnoqrafiya və Arxeologiya Həvəskarları Cəmiyyətinin fəal köməyi və Minsk Şəhər Dumasının maliyyə dəstəyi ilə 2000 rubl və ayrıca otaq ayıraraq Minsk şəhər muzeyi yaradıldı. Muzey 5 şöbədən ibarət idi:

Arxeoloji
Təbiət elmi
Tarixi
Bədii və sənaye
Etnoqrafik

Muzeyin fondları vətəndaşların və təbiətşünaslıq, etnoqrafiya və arxeologiya həvəskarları cəmiyyətinin üzvlərinin könüllü ianələri hesabına fəal şəkildə doldu. İlk sərgi 1913-cü ildə açıldı. Muzeydə mineral maddələr və torpaq kolleksiyası var idi. Heyvanların müqəvvaları (əsasən Minsk quberniyasının ərazisində yaşayanlar), arxeoloji tapıntılar (o cümlədən ayrıca numizmatik kolleksiya) və xalq sənəti nümunələri də nümayiş etdirilirdi. 1916-cı ildə muzeyin bazasında rəsm və dekorativ-tətbiqi sənət sərgisi açıldı.

Belarus Dövlət Muzeyi

1920-ci ildə Minsk Şəhər Muzeyinin fondları və Ryazandan qayıtmış Minsk Kilsəsi Arxeologiya Komitəsinin muzeyinin fondları əsasında yaradılmış Minsk Regional Muzeyi açıldı. 1923-cü ildə Minsk Vilayət Muzeyinin bazasında Belarus Dövlət Muzeyi yaradıldı. Buraya aşağıdakı şöbələr daxil idi:

arxeoloji
qədim Belarus hərbi texnikası
yəhudi
numizmatik
paleoqrafik
"köhnə Minsk"
incəsənət
kilsə
etnoqrafik

Muzeydə kitabxana yaradılmışdı.

1924-cü ildə Belarus Dövlət Muzeyinin Vitebsk və Mogilyovda, 1926-cı ildə isə Qomeldə filialları açıldı.

İkinci Dünya müharibəsi illərində muzey fəaliyyət göstərməyib, onun kolleksiyalarının əksəriyyəti işğal zamanı talan olundu və ya məhv edildi.

Müharibədən sonra

1957-ci ildə Belarus Dövlət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi yaradıldı və 1964-cü ildə BSSR Dövlət Muzeyi adlandırıldı. Belarus Respublikasının müstəqilliyini elan etdikdən sonra muzey iki dəfə adını dəyişdi. 17 dekabr 1992-ci ildə muzey Belarus Milli Tarix və Mədəniyyət Muzeyi adlandırıldı.

15 sentyabr 2009-cu ildə muzeyin adı dəyişdirilərək Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi (belar. Нацыянальны гістарычны музей) adlandırıldı.^[2]

1992-ci ildə muzey tam yenidən ekspozisiya keçirməyi planlaşdırırdı. İlk dəfə olaraq, daimi sərgini siyasiləşdirmədən məhrum etmək və Belarus milli vurğularına uyğun təşkil etmək nəzərdə tutulurdu. Lakin maliyyə çatışmazlığı səbəbindən həyata keçirilməyib. 2008-ci ildə Belarus Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti muzey işçiləri və Tarix İnstitutunun alimləri tərəfindən hazırlanmış Milli Tarix Muzeyinin yeni stasionar ekspozisiyasının elmi konsepsiyasını təsdiq etdilər. 2012-ci ildə tematik sərgi planı üzərində işlər başa çatdırıldı.

Belarus Respublikasının Milli Tarix Muzeyi hazırda 2 binaya sahibdir. Hər iki bina Belarus Respublikasının tarixi və mədəni dəyərləri siyahısına daxildir. Muzeyin K. Marks, 12 ünvanında yerləşən əsas binası 1903-1905-ci illərdə tikilib. Əvvəlcə burada Rusiya Dövlət Bankının filialı yerləşirdi. Oktyabr inqilabından sonra KP(b)B MK və LKSMB MK, BSSR Xalq Maliyyə Komissarlığı, “İşçi və Sialyanka” (belar. Работніца і сялянка) jurnalının redaksiyası, Şəhər İcraiyyə Komitəsi Müxtəlif illərdə Şəhər Soveti və digər dövlət qurumları burada yerləşirdi. 1934-cü ildə yenidənqurma zamanı 3-cü mərtəbənin tikintisi tamamlandı. 1967-ci ildən bu binada BSSR Dövlət Muzeyi yerləşir.

"RSDFP(b) 1-ci qurultayının ev-muzeyi" filialının binası 1923-cü ildə tikilmiş, Böyük Vətən müharibəsi illərində dağıdılıb. Bina 1948-ci ildə Moskvada İnqilab Muzeyində yerləşən plana uyğun olaraq yenidən bərpa edilib.

2009-cu ildə muzeyə Frunze, 19. ünvanında yerləşən XIX əsrin əvvəllərində tikilmiş daha bir bina verilmişdir. Lakin 2012-ci ildə bu bina muzeydən alınaraq Belarus Respublikasının İstintaq Komitəsinə verildi.

Hazırkı vəziyyət

Hər il muzey kolleksiyası təxminən 2-3 min eksponat artır. Bu günə qədər onun sayı 400 minə çatıb. Muzey əşyaları arasında arxeoloji, etnoqrafik, numizmatik materiallar, o cümlədən silahlar, çini və şüşə qablar, köhnə çap və əlyazmalar, plakatlar, qiymətli metallar və daşlar, xəzinələr, sənədlər, gözəl incəsənət nümunələri, milli geyim və s. kimi qiymətli tarixi materiallar üstünlük təşkil edir. Bir sıra muzey əşyaları 1-ci və ya 2-ci dəyər kateqoriyası qiymətləndirilməsi ilə Dövlət Tarix-Mədəni Dəyərlər Siyahısına daxil edilib. Bunlar arasında I-II əsrlərə aid Roma sikkələri xəzinəsi, XV əsrin birinci üçlüyünə aid — “Vytautas kəməri”, XVIII əsrin Müqəddəs Georgi David-Haradko kilsəsinin ikonostazına olan kral taxtı, XVIII əsrin ikinci yarısına aid naməlum rəssamın çəkdiyi Yozef Prazorun portreti daxildir. 2010-2011-ci illərdə XIII-XVIII əsrlərə aid bütpərəstlik amuletləri və pravoslav enkalpion xaçlarının unikal kolleksiyası, Kazimir Semenoviçin "Yüksək artilleriya sənəti" kitabı, 1613-1630-cu illərdə Böyük Litva knyazlığının xəritəsi, qədim nəşrlər kimi qiymətli əşyalar Budslav monastırının keçmiş kitabxanasından alınaraq muzey fondlarına daxil edilib. 2014-cü ildə muzeyin fondu XII əsrə aid Məsihin təsviri olan ikon ilə zənginləşdi. XVII əsrin birinci yarısına aid "Litva" atlası, Q.Merkator və Krakovdan olan Slutsk tipli kəmər də qiymətli materiallardır. Bu qiymətli əşyaların bir çoxu muzeyin tərəfdaşlarının maliyyə dəstəyi ilə alınıb.

Bundan əlavə, muzeyin fondlarında Belarusun müxtəlif yerlərindən əldə edilən nadir xəzinə kolleksiyaları, İtaliya, Almaniya, Rusiyadan qiymətli çini qablar, Slutsk kəmərləri, qiymətli sənədlər, köhnə çaplar, saatlar, silahlar, milli geyim, mebel, rəsm və ikona rəsmləri var.

Muzeyin fəaliyyətində problemlər də mövcuddur. Belə ki, son vaxtlar muzey binasının eksponatların saxlanması üçün nəzərdə tutulmuş zirzəmisində su sızıntısı problemi yaranıb. Bundan əlavə, ekspozisiya sahəsinin məhdud olması muzey fondlarında qorunan xeyli sayda eksponatların dövriyyəyə buraxılması ilə yeni ekspozisiyaların hazırlanmasına imkan vermir.

Muzeydə aşağıdakı kolleksiyalar var:

arxeoloji
vizual incəsənət
ikonlar
keramika
tipoqrafiya
xalq sənəti
xalq geyimləri
numizmatik
silahlar
yazılı mənbələr
sfragistika
çini və şüşə qablar
foto-sənədli mənbələr
etnoqrafiya

Muzeyin daimi əsasda 10 ekspozisiya və sərgi salonu var. Artıq bir neçə ildir ki, “Qədim Belarus (ibtidai dövr və orta əsrlər)”, “Belarusun qədim heraldikası”, “Silah tarixindən”, “Köhnə şəhər həyatı (XIX - XX əsrin əvvəlləri)” ekspozisiyaları fəaliyyət göstərir. Mütəmadi olaraq müxtəlif sərgilər, o cümlədən xarici muzeylərlə birgə sərgilər keçirilir. Muzey həm də elmi müəssisə kimi də fəaliyyət göstərir. Burda aktiv elmi tədqiqatlar aparılır.