Bitkilərin çoxalması

Disk və radial çiçəklənmə ilə çiçək başları.
Arxideya çiçəyi

Bitkilərin çoxalması — Bitki reproduksiyası, cinsi və ya qeyri-cinsi şəkildə çoxalda bilən yeni nəsillərin yetişdirilməsidir. Cinsi çoxalma, cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi ilə nəsillər meydana gətirir, nəticədə nəsillər genetik olaraq valideynlərindən və ya valideynlərindən fərqlənir.[1] Cinsi olmayan çoxalma, mutasiyaların baş verdiyi hallar xaricində genetik olaraq ana bitkilərə və bir-birinə bənzər hüceyrələrin birləşmədən yeni fərdlərin meydana çıxmasına səbəb olur.[2]

Bitkilərin ana cinsinin genetik cəhətdən eyni klonları olan yeni bitkilərin yaradıldığı iki əsas çoxalma növü var.[3] Vegetativ çoxalma əsas bitkinin vegetativ hissəsini (qönçələnmə, əkinçilik və s.) əhatə edir.[2]

Qeyri-cinsi çoxalma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cinsi çoxalma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cinsi çoxalma iki əsas prosesi əhatə edir: genləri yenidən düzəldən və xromosomların sayını azaldan meyoz və xromosomu tam diploid sayına gətirən mayalanma.[4] Bu iki proses arasında müxtəlif növ bitki və yosunlar fərqlənir, lakin bir çoxu, bütün quru bitkiləri də daxil olmaqla, hər hüceyrədə bir xromosom dəsti olan iki fərqli çoxhüceyrəli haploidlərlə nəsillərcə dəyişir.[5] Qametofit, mitoz adlanan hüceyrə bölgüsü prosesi yolu ilə kişi və ya qadın cinsiyyət hüceyrələri (və ya hər ikisi) meydana gətirir. Ayrı-ayrı qametofitləri olan damar bitkilərində dişi qametofitlər meqa-qametofitlər (meqa = böyük, böyük yumurta əmələ gətirir), erkək qametofitlərə isə mikroqametofit deyilir (mikro kiçik, kiçik sperma əmələ gətirir).[6] Erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin birləşməsi (mayalanma) çox hüceyrəli sporofitə bölərək inkişaf edən bir diploid ziqota verir.[7] Yetkin sporofit, mayoz yolu ilə sporlar meydana gətirir, bəzən də "azalma bölünməsi" adlanır, çünki cüt xromosomlar tək bir dəst meydana gətirmək üçün yenidən ayrılır.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Introduction To Plant Science. Delmar Thomson Learning. 2004. 296. ISBN 978-1-4018-4188-1.
  2. ↑ 1 2 Fritz, Robert E.; Simms, Ellen Louise. Plant resistance to herbivores and pathogens: ecology, evolution, and genetics. Chicago: University of Chicago Press. 1992. 359. ISBN 978-0-226-26554-4.
  3. ↑ "Archived copy". 2009-10-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-25.
  4. ↑ Lovett Doust, Jon, and Lesley Lovett Doust. 1988. Plant reproductive ecology: patterns and strategies. New York: Oxford University Press. P 290.
  5. ↑ "Asteraceae in Flora of North America @ efloras.org". 2022-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-29.
  6. ↑ "Orchidaceae in Flora of North America @ efloras.org". 2017-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-29.
  7. ↑ Reiley, H. Edward; Shry, Carroll L. Introductory horticulture. Albany, NY: Delmar/Thomson Learning. 2004. 54. ISBN 978-0-7668-1567-4.
  8. ↑ Rooting cuttings of tropical trees. London: Commonwealth Science Council. 1993. 9. ISBN 978-0-85092-394-0.