Butan–Çin münasibətləri

Çin–Butan münasibətləri — Çin Xalq Respublikası və Butan arasındakı münasibətlər gərgin olmuş və rəsmio diplomatik münasinbətlər qurulmamışdır[1][2]. Çinlə butan arasında dövlət sərhəddinin uzunluğu 470 km-dir. Onlar arasında mövcud olan ərazi mübahisəsi bir münaqişənin başlanğıcı ola bilər. 1980-ci illərdə bu iki ölkə arasında sərhəd məsələləri, təhlükəsizlik və ikitərəfli gərginliyin azaldılması barədə danışıqlar aparılmışdır[1][2].

Çin–Butan münasibətləri
Çin və Butan
 ÇXR  Butan

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Btün mövcudluğu dönəmində Butan Tibetlə mədəni, tarixi, dini və iqtisadi əlaqələrə sahib olmuşdur. İki tərəfli münasibətlər Butanın Böyük Britaniya imperiyasının Tibetə hücumu zamanı ingilisləri dəstəkləməsindən sonra pisləşir. 1951-ci ildə Çin Azadlıq ordusunun Tibeti ələ keçirməsindən sonra Butanda gərginlik yaranır.0 Onlar Butanında Çin tərəfindən işğal oluna biləcəyini düşünürlər[3][4]. İki ölkə arasında dövlət sərhəddi heç zaman rəsmi olmamışdır. Tibetdə 1959-cu ildə kommunizmə qarşı üsyamn və Dalay Lamanın Hindistana qaçması Çinin diqqətləri bu istiqamətə yönləndirməsinə səbəb olmuşdur. Qiymətləndirmələrə əsasən Tibetdən Butana 6 000 insan qaçmışdır. Onlara siyası sığınacaq verilmişdir[3][5].

Sərhəd məsələləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Baxın da: Butan Krallığı ilə Çin Xalq Respublikası arasında ərazi mübahisələri[çin]

Çin Xalq Azadlıq ordusu Tibetin Butan tərəfindən idarə edilən 8 anklavını ələ keçirir. 1961-ci ildə Çin öz ərazisinin əks olunduğu xəritəni nümayiş etdirir. Burada Butan və Nepalın bəzi əraziləri, Sikkim krallığı Çin ərazisi olaraq göstərilir[3]. Çin əsgərlərinin və Tibet çobanlarının Butan ıərazisinə daxil olması ölkədə etizla qarşılanır. Bu zaman Butan Hindistana üz tutur[3][4]. 1962-ci ildə Çin-Hindistan müharibəsi zamanı Butan hökuməti hind ordusunun onun ərazisindən keçməsinə icazə verir. Ancaq hindlilər bu münaqişəni məğlub olduqlarında Hindistanın onu qoruyacağına ümidsizlik yaranır. Bu səbəbdən Bunan Hindistanla münasibətlərdə neytrallığa yönəlir[2][3]. Butan kralının ölkə parlamentindəki rəsmi bəyanatına əsasən Butanın Çinlə dörd mübahisəli ərazisi vardır. Onların ümumi sahəsi 270 km²-dən[2] çoxdur.

Əlaqələrin inkişafı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1970-cı illərə qədər Çinılə danışıqlarda Butanı Hindistan təmsil edirdi. 1971-ci ildə BMT üzvü seçildikdən sonra Burtan xarici siyasətdə fərli istiqamət götürür[6]. BMT sesiyasında Butan Vahid Çinə səs verir. 1974-cü ildə Ciqme Sinqe Vanqçukun tacqoymasında Çinin Hindistandakı səfiri də dəvət olunur. 1983-cü ildə Nyu-York şəhərində Butan və Çin Xarici İşlər Nazirləri ikitərfli əlaqələr barədə danışıqlar aparırlar. 1984-cü ildə Butan və Çin sərhəd məsələlərinə dair görüş keçirirlər[2][4].

1998-ci ildə Butan və Çin sülh və sərhəddə sakitlik haqqında imzalayırlar. Bu anlaşma iki ölkə arasında ilk müqavilə olur. Müqavilə ilə Çin Butanın ərazi bütovliyinə hörmət etdiyini nümayiş etdirmişdir[2][4][7]. Bununla belə çin 1998-ci ildə əldə edilən anlaşmaya zidd olaraq mübahisəli ərazilərdə yol tikimntisi gerçəkləşdirir. Bundan sonra Butan qəzeti olan Kuenseldə yol tikintisinin gələcək irəliləyişlər üçün zəmin olacağını yazır[4][7]. 2002-ci ildə Çin tərəfi mübahisəli ərazilərin ona məxsus olması barədə faktları ortaya qoyur. Bundan sonra 2002-ci ildə ikitərəfli müvəqqəti müqavilə imzalanır[2].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 A New Bhutan Calling Arxivləşdirilib 2011-06-12 at the Wayback Machine (14 May 2008). OutlookIndia.com.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Bhutan-China relations Arxivləşdirilib 2009-12-27 at the Wayback Machine (5 July 2004). BhutanNewsOnline.com.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 "Bhutan — China relations". 2017-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-12.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 In Bhutan, China and India collide Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine (12 January 2008). AsiaTimes.com.
  5. ↑ Bhutan: a land frozen in time Arxivləşdirilib 2013-10-30 at the Wayback Machine(9 February 1998). BBC.
  6. ↑ Indo-Bhutanese relations Arxivləşdirilib 2012-12-13 at Archive.today. (1991) Library of Congress Country Studies
  7. ↑ 1 2 Bhutan Gazette Arxivləşdirilib 2023-01-17 at the Wayback Machine(7 June 2007). BhutanGazette.