Cənubi Koreyada hava çirkliliyi
 | Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
 | Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
Cənubi Koreyada havanın çirklənməsi insanlar və ətraf mühit üçün artan təhlükə halına gəlib. Hava çirkliliyi həm yerli, həm də beynəlxalq bir çox mənbədən qaynaqlanır. Cənubi Koreyada, xüsusilə Seulda və digər şəhərlərdə sürətli sənayeləşmədən sonra bir çox çirklənmə forması artmışdır. Milli Havaçılıq və Kosmos İdarəsinin (NASA) məlumatına görə, Seul dünyanın ən pis hava çirkliliyi olan şəhərlərindən biridir. 2010-cu ildə Seul Metropolitan Bölgəsində ölümlərin yüzdə 16-sını hava keyfiyyətinin təşkil etdiyi də təxmin edilir. Bu, sağlamlıq və ekoloji problemlərlə nəticələnmişdir. Koreyalılar daha təmiz havadan nəfəs almaq üçün maskalar və hava təmizləyicilər alır və ölkədəki tullantıları azaltmaq üçün çalışırlar.
Cənubi Koreyada hava çirkliliyinin səbəbləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cənubi Koreyanın hava çirkliliyi dünyanın ən zəngin 35 ölkəsi arasında ən pis hava keyfiyyətinə sahibdir. Cənubi Koreyadakı çirklənmə II Dünya Müharibəsindən sonra artmağa başladı. 1960-cı ildə Koreya hələ inkişaf etməkdə olan bir ölkə idi və xarici yardımdan çox asılı idi. Müharibədən sonra, Amerika Birləşmiş Ştatları(ABŞ) Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Koreya Yenidənqurma Agentliyinin (UNKRA) himayəsi altında Cənubi Koreyaya əhəmiyyətli yardımlar ayırdı. Vaxtilə yeni yaranmış bir sənaye ölkəsi olan Cənubi Koreyanın iqtisadiyyatı 1980 və 1990-cı illərdə hər il 10% böyüdü. 2014-cü ildən 2016-cı ilə qədər Cənubi Koreyanın Hava Çirkliliyinə Nəzarət Sənayesində 1.139 milyon dollarlıq bir kəsim oldu. Lakin, o vaxtdan bəri, Koreya Ətraf Mühit Nazirliyi, təhlükəli olaraq təsnif edilən 11 hava çirkləndiricisini və 32 digər hava maddəsini tənzimlədi. Koreya, 2025-ci ilə qədər işləyən 61 kömür elektrik stansiyasından 10-u bağlamağı planlaşdırır. Bu sürətli böyümə ilə Cənubi Koreya özü ölkədə dizel mühərrikli nəqliyyat vasitələri, inşaat avadanlığı, istilik və kondisioner və elektrik stansiyaları daxil olmaqla havanın əsas çirklənməsi mənbəyinə çevrildi.
Çin[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir çox Cənubi Koreyalı, nəhəng fabriklər və kömürlə işləyən elektrik stansiyaları tərəfindən istehsal olunan sarı tozların yayılması səbəbi ilə hava çirkliliyində Çini günahlandırır. Çin normal günlərdə Cənubi Koreyada PM2.5-in yüzdə 30–50-nə, ən pis günlərdə isə yüzdə 60–80-ə səbəb olur. Bununla yanaşı, bir çox mütəxəssis Koreyanın kömürlə işləyən elektrik stansiyaları və dizel yanacağından yüksək dərəcədə asılılığının da problemin əsas səbəbi olduğunu söyləyirlər.Yerli hava çirkləndiriciləri ilə yanaşı, Çindən gələn təmiz toz hissəcikləri də Koreya havasındakı hava çirkləndirici konsentrasiyalarının sürətlə artmasına kömək edir. Milli Ətraf Mühit Elmləri Akademiyası 2016-cı il hesabatında bu hadisənin soyuq aylarda hava axınının azalması ilə daha da pisləşdiyini söylədi. Soyuq aylarda Çinə qarşı şayiələr və narazılıqlar artır. Çinin qərbindəki səhradan əsən incə toz Koreyadakı bir çox insanın zehni əziyyət çəkməsinə və tənəffüs yolları xəstəliklərinə tutulmasına səbəb olur. Cənubi Koreyada havanın çirklənməsinə səbəb olan toz hissəciklərinin Çinin cənub-qərbindən, xüsusən Şanxaydan gəldiyi təsbit edildi. Cənubi Koreyadakı incə hissəcik tozunun böyük bir hissəsi Çindən və digər xarici bölgələrdən qaynaqlanır. Araşdırmalar yalnız bəzi çirklənmələrin Çindən gəldiyini göstərir. Analitiklər və aktivistlər Cənubi Koreyanın çirklənməsinin əksəriyyətinin yerli olduğunu söyləyirlər.
Trafik[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müasir Cənubi Koreyada fosil yanacaq yanması havanın çirklənməsinə ən böyük töhfə verir. Koreya minimal fosil yanacaq ehtiyatlarına malikdir və kömür tədarükünün 1%-dən başqa hamısını idxal edir. Böyüyən iqtisadiyyatı və enerji mənbələrinə olan ehtiyacı səbəbi ilə ölkə əsaslı olaraq fosil enerjisinə güvənir, əsas enerji təminatının 38%-i neft, 29% -i kömür, 15% -i qazdır. Trafik, fabriklər və elektrik stansiyaları hamısı çirklənməyə səbəb olur. Adi elektrik stansiyaları fosil yanacaqları yanaraq enerji istehsal edir və oksidlər və azot, karbon monoksit, hissəciklər və karbohidrogenlər kimi təhlükəli qazları havaya atırlar. Yolda avtomobillərin sayı artır. Cənubi Koreya kimi sürətlə böyüyən bir iqtisadiyyatda idxal və ixracatın artması fosil yanacağının yanmasını artıra bilər. Xüsusilə Seul kimi böyük şəhərlərdə artan çirklənmə sakinlər üçün daha çox problemə səbəb olur.
Asiya toz fırtınası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hər bir Şərqi Asiya ölkələri: Cənubi Koreya və Yaponiya şiddətli toz fırtınalarının qurbanlarıdır. Toz fırtınaları Çinin qərbindəki və Daxili Monqolustandakı quru səhra bölgələrindən qaynaqlanır. Bu toz fırtınaları ilk dəfə 2000 il əvvəl Cənubi Koreya və Çində qeydə alınıb. Asiya Toz Fırtınalarının təsiri tənəffüs xəstəlikləri, ürək-damar xəstəliklərinin yaranmasına və görmə qabiliyyətinin pozulmasına səbəb olur. Nəticədə, 2002-ci ildə tənəffüs və ürək-damar xəstəlikləri daxilində ölüm nisbəti və sağlamlıq problemləri artmağa başladı. Bu fırtınalar, zərərlərin 2002-ci ildə 15,5 milyard dollar olduğu təxmin edilən iqtisadi problemlərə də səbəb oldu.
Hakim küləklər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bu hakim küləklər il boyu 30 dərəcə ilə 60 dərəcə arasında olan orta enliklərdə qərbdən şərqə doğru baş verir. Çində və Daxili Monqolustanda yaz aylarında səhraların yaratdığı quru qum fırtınaları bu qərb küləkləri ilə uzun məsafələrə gedərək qum fırtınalarına səbəb olur.
Nəticələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sağlamlığa təsir[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hava çirklənməsi insan orqanizminə zərər verə bilər. ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alma Mərkəzlərinə (CDC) görə, artan PM2.5 hava çirkliliyi xərçəng, ürək xəstəliyi, sətəlcəm kimi xəstəliklərə səbəb olmuşdur. Hava çirkliliyinin yaratdığı xəstəliklər Çirklənmə Cənubi Koreyada xəstəliklərin və ölümlərin artması ilə əlaqələndirilmişdir. Məsələn, kükürd dioksidin təsiri xroniki ağciyər xəstəliyinə və tənəffüs pozğunluğuna səbəb olur. Ozon və hissəciklərə məruz qalma tənəffüs və qan dövranı xəstəlikləri və ölüm artımı ilə əlaqələndirilir. Dövlətin dəstəklədiyi Koreya Ətraf Mühit İnstitutu (KEI), havadakı tozun ildə 165 Koreyalı mülki, əsasən yaşlılar və ya tənəffüs yolu xəstəliklərindən əziyyət çəkənləri öldürdüyünü və 1.8 milyon insanı xəstə etdiyini söyləyib.
Sosial-iqtisadi təsirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Fərqli cinslərdən, sağlamlıq davranışlarından və sosial-iqtisadi səviyyədən olan insanlar da havanın çirklənməsindən fərqli şəkildə təsirlənirlər. Daha çox şəhər ərazilərində fabrikləri olanlar, yeddi böyük şəhərdən birində yaşayan vətəndaşlar kimi havanın çirklənməsinin əks təsirlərinə qarşı həssasdırlar. Seulda 44.000 qadın üzvü olan Dust Out adlı bir etiraz qrupu, əksəriyyəti analar hökumətdən uşaqlarının və gələcək nəsillərinin sağlamlıq vəziyyətini ciddi şəkildə düşünməsini xahiş edirlər. Yerli araşdırmalar, havanın çirklənməsinin, əsasən istehsalın itməsi səbəbindən verdiyi iqtisadi ziyanı ildə təxminən 9 milyard dollar olaraq qiymətləndirdi və bunun 2060-cı ilə qədər ikiqat olacağını proqnozlaşdırdı.
Həll yolları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Maska istifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hava çirkliliyindən qorunmaq üçün populyar, əlverişli bir metod maskalarının istifadəsidir. Koreyalılar tez-tez maska taxırlar, lakin bəzən maska taxmaq narahat olduğu üçün şikayətlənirlər. Ucuz maskalar bir gün və ya bir neçə həftə istifadə etmək mümkündür. Bahalı olan maskaların istifadəsi bir neçə ay davam edə bilər. Buna görə də maskaların istifadəsi ekoloji cəhətdən təmiz bir həll yolu deyildir, çünki atıldıqda tullantı əmələ gətirir. Həm də uzun müddət istifadə Koreya vətəndaşlarının əksəriyyəti üçün bahadır. 3.2 Uzun müddətli həllər Uzunmüddətli həll yolu evlər və ya avtomobillər üçün bahalı bir hava təmizləyicisi almaqdır. Digər bir həll yolu, yüksək çirklənmə olduğu zaman açıq hava fəaliyyətlərindən qaçınmaq üçün vətəndaşları smartfon tətbiqləri və mətn mesajı xəbərdarlıqları ilə mövcud hava keyfiyyəti barədə məlumatlandırmaqdır.
Dövlət qaydaları[redaktə | mənbəni redaktə et]
2016-cı ildə Paris Sazişini imzaladıqdan sonra Koreya öz havasını təmizləməyə borcludur. 2022-ci ilədək, prezident Moon Jae-in köhnə kömür zavodlarını bağlayacağına dair söz verdiyindən yerli emissiyaların 30%-i azaldılması planlaşdırılır. Koreya Hökuməti dövlət müəssisələri və məktəblər üçün hava təmizləyici sistemlər təmin etməyi planlaşdırır. Yüksək çirklənmə günlərində hökumət ağır avtomobillərə və köhnə, dizel yanacaqla işləyən avtomobillərə qadağa qoyur. 2018-ci ildə Seulda yüksək səviyyədə çirklənmə müşahidə olunan üç gün ərzində ictimai nəqliyyat pulsuz idi. Məqsəd şəhərdə avtomobillərin istifadəsini azaltmaq idi. Lakin tədbir çox fərq etmədiyi üçün uğursuz oldu. Hökumət, 2003-cü ilin dekabr ayında Seul Metropolitanında Hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına dair Xüsusi Qanunu tətbiq edərək Seul Paytaxt bölgəsində hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün hərəkətə keçdi. Hava idarəetmə planının ilk mərhələsi təxminən on il (2005–2014) 2005-ci ildə həyata keçirildi. Pilotsuz uçuş aparatlarının istifadəsi Cənubi Koreyanın Ətraf Mühit Nazirliyinin elan etdiyi pilot proqramın bir hissəsidir. Məqsəd Seulun daha böyük metropol ərazisindəki fabrik tullantılarını yoxlamaqdır. Hökumət rəsmiləri çirkləndiricilər, incə tozlar və karbon dioksid istehsal edən qanunsuz yandırma yerlərini təsbit etməyi planlaşdırırlar.
Istinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
1.http://eng.me.go.kr/eng/web/main.do
2.https://www.iqair.com/us/south-korea
4.https://www.unescap.org/sites/default/files/Session%201.1.%20Youngsook%20Yoo_ROK.pdf
5.[1]
6.https://www.environmentalleader.com/2012/01/how-traffic-jams-affect-air-quality/
7.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6926254/
8.https://ephtracking.cdc.gov/showAirHIA.action
9.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878029615001929?via%3Dihub
10.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878029615001929?via%3Dihub
11.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935120311877
12.https://www.mdpi.com/2071-1050/11/10/2894
13.http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_international/880407.html
14.https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2019/03/371_264993.html