Dəmiryolu nəqliyyatında idarəetmə sistemləri

Dəmiryolu nəqliyyatında idarəetmə sistemləri - Obyektin idarə olunmasında istifadə olunan texniki qurğular idarəedici qurğular adlandırılır. Ddarəetmə obyekti ilə idarəedici qurğu birlikdə avtomatik idarəetmə sistemini (AİS) təşkil edir və bu sistemlər dəmiryolu nəqliyyatında idarəetmə sistemlər əsasını təşkil edir.

Obyektin idarə olunması elə bir təsir vasitəsidir ki, burada baş verən prosesin gedişinin lazımı formada təmin olunması və ya onun vəziyyətinin əlverişli istiqamətdə dəyişdirilməsini təmin edir. İdarəetmə obyekti dedikdə müxtəlif növ texniki qurğular,texnoloji proseslər,robototexniki komplekslər və s.nəzərdə tutulur.İdarəetmədə insan əməyindən istifadə olunarsa belə idarəetmə avtomatlaşdırılmış idarəetmə,insan əməyi olmadan aparılan idarəetmə isə avtomatik idarəetmə adlanır.Obyektin idarə olunmasında istifadə olunan texniki qurğular idarəedici qurğular adlandırılır.idarəetmə obtekti ilə idarəedici qurğu birlikdə avtomatik idarəetmə sistemini (AİS) təşkil edir. Bütün idarəetmə sistemləri açıq və qapalı olmaqla iki qrupa ayrılır.^[1]

İdarəetmə texnikasının inkişafının ilk pillələrində praktiki olaraq onun ancaq bir növü mövcud idi,bu da tənzimlənən parametrin verilmiş sabit qiymətində saxalanılmasından ibarət idi.Lakin texnikanın bütün sənaye sahələrinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq idarəetmənin və tənzimləmənin dəqiqliyə,keyifiyyətinə,etibarlılığına olan təlabat artır.Buna görə də idarəetmənin mövcud olan aşağıdakı növlərini öyrənilməsi vacibdir.^[2]

İdarə edilən və ya tənzimlənən parametrin verilmiş qiymətdə saxlanılmasına deyilir.Tənzimləmə meyl etməyə uyğun aparıldıqda onu azaltmaq üçün statik xarakterisikaya malik olan tənzimləyicilərdən isitifadə etmək lazım gəlir.^[2]

Verilmiş funksionallaşma alqoritminə əsasən X0-verən proqram vericisi ilə icra olunan idarəetməyə deyilir.Zaman proqramalı idarəetmə sistemlərininin iki əsas formasından istifaə edilir.;a) zaman proqramalı sistemlər;b)fəza proqmalı sistemlər. Zaman proqramalı sistemdə proqram vericisi birbaşa X0 funksiyasını yaradır.Belə sistemlərə misal olaraq saat mexanizminin hərəkətini ,müntəzəm gdişli mühərriki,bərkidici sobalarda temperaturun dəyişməsini,mexanizmli oyuncaqları,maqnitafonları və s. Fəza proqramalı idarəetmə metal emalı dəzgahların proqramla idarəetmə sistemlərində istifadə olunur.^[3]

Obyekt idarərəedici qurğu 1-ci dərəcəli təhlükəsizlik relesinin idarəsi və müşahidəsi üçün arxitekturası 3 kanaldan ibarətdir və əmrləri mərkəzi idarəetmə sistemindən alır.Obyekt idarəedici qurğunun bölmələrinin quruluşu və miqdarı planla müəyyən edilir. Və stansiyadakı idarəetmə mərkəzlərinin miqdarından asılıdır.

Hər obyekt idarərəedici qurğu 384 rele və 560 kontaka qədər idarə etməni təmin edə bilər.Ümumilikdə nəzərə alsaq çəkisi təxminən 250 kq-a çatır. Obyekt idarəedici qurğu bunlardan ibarətdir:

• 3 əlaqə alt bölməsi
• İdarə etmə mərkəzinin vəziyyəti haqqında ayrı-ayrı məlumatların alınmasını təmin edən və məlumat toplama modulları
• Relelərin idarəetməsi üçün idarəetmə mərkəzinin çıxış siqnalının təşkilini təmin edən çıxış gücləndiricisi
• Çıxış kaskadlarının və yaxud digər səbəblərin yarada biləcəyi təhlükəli nasazlıqları kənarlaşdıran təklükəsizlik kontrolu və ayırma modulları
• 3 güc mənbəyi modulları
• 3 video çevirici modullar

Obyekt idarəedici qurğunun Stansiya İdarəetmə Mərkəzində ki,idarəetmə qurğusuyla əlaqəsini təmin edəcək naqillər əsasən mis və fiber optik naqillərdir.İlk dəfə uzaqdan kabinəli OİK 2009-cu ildə Вязники-Сен’кого Горьковской dəmiryolu xəttində ABTC-EM-lə mərkəzləşdirmə stansiyasının idarəetməsi üçün istifadə edilmişdir.

AUTOMATED TECHNICIAN’S WORKSTATION OF THE MICROPROCESSOR INTERLOCKING EC-EM/ABTC-EM (ATW RA) beynəlmiləl adıdır. ATW RA mikroprosessorlu sistemin EC-EM/ABTC-EM idarəetmə cihazlarının Vəziyyəti ilə əlaqəli ətraflı idarə-müəyyən etmə məlumatlarının,xüsusi ilə stansiya nəzarət personalına verilməsini təmin edir. Mikroprossorlu EC-EM/ABTC-EM ilə təchiz edilərkən bir neçə CCD RA(Control Connection Device)-Əlaqə İdarə təchizatı şəbəkəsini idarə etmək mümükündür. Bütün personal hər hansı bir stansiyanın ATW RA sından gələn sistem EC-EM/ABTC-EM vəziyyəti haqqında məlumat almaq icazəsi verilir Mikroprossorlu EC-EM/ABTC-EM sistemin texniki proqramlanması (software) dəmiryolu təchizatının inkişafına,xarici məkan ləvazimatlarının miqdarına və növünə,həmçinin hər bir stansiya üçün qarşılıqlı əlaqəyə görə uyğunlaşdırıla bilər.^[4]

• Avtomatik idarəetmə sistemləri

• Railroad signalling system
• ERTMS Signalling Solution