Gürcüstan–NATO münasibətləri

Gürcüstan və NATO.

NATO ilə Gürcüstan arasındakı münasibətlər 1992-ci ildə, müstəqillik əldə edən Gürcüstanın Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurasına (1997-ci ildə Avro-Atlantik Tərəfdaşlıq Şurası olaraq dəyişdirilməsi) qoşulması ilə başladı. Gürcüstan Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramına (1994) və Planlaşdırma və Analiz Prosesinə (1999) qoşulması ilə bu əməkdaşlıq daha da dərinləşdi və genişləndi.

Gürcüstan–NATO münasibətləri
və
' '

2003-cü il inqilabından sonra Gürcüstan bu təşkilata daxil olma ehtimalı ilə NATO ilə əlaqələri gücləndirmək üçün səy göstərməyə başladı. Bu öhdəlik 2008-ci ilin aprelində NATO-nun Buxarest sammitində dəstəkləndi. 2008-ci ilin sentyabrında NATO-Gürcüstan Komissiyası (AMG) Buxarestdə başlayan bir prosesə rəhbərlik etmək üçün işə başladı. NATO ilə Gürcüstan arasındakı münasibətlərdə problem, Rusiyanın 2008-ci ilin avqustunda Cənubi Osetiyadakı silahlı qarşıdurmadan sonra müstəqilliyini tanıdığı Abxaziya və Cənubi Osetiya ərazisində rus qoşunlarının olmasıdır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet İttifaqının süqutundan sonra Gürcüstan müstəqillik qazandı, burada etniklərarası qarşıdurmalar, rəqib siyasi qüvvələr arasında hakimiyyət və təsir uğrunda silahlı mübarizə getdi. Artıq 1991-ci ilin payızında müstəqilliyini elan edən Cənubi Osetiyada genişmiqyaslı qanlı toqquşmalar baş verdi. 1992-ci ilin yayında Abxaziyada silahlı toqquşmalar başladı. Münaqişə geniş ərazilərin demək olar ki, tamamilə dağıdılmasına və kütləvi köçkünlüyünə səbəb oldu. Hərbi əməliyyatlar nəticəsində əksəriyyəti gürcü olan yüz minlərlə dinc sakin evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. 14 may 1994-cü ildə Moskvada atəşkəs və qüvvələrin ayrılması haqqında Saziş imzalandı. Tərəflər Abxaziya ərazisində MDB sülhməramlı qüvvələrini (əslində rus bölmələri) yerləşdirmək barədə razılığa gəliblər. Cənubi Osetiyada təhlükəsizlik, Rusiya ilə Gürcüstan arasında 1992-ci il Daqomıs sazişlərinə uyğun olaraq yaradılan Qarışıq Sülhməramlı Qüvvələr tərəfindən dəstəkləndi.

1992-ci ildə Gürcüstanda vəzifəyə keçən prezident Şevardnadzenin rəhbərliyi altında Gürcüstan NATO ilə ayrı -ayrı tərəfdaş ölkələr arasında təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlığı genişləndirməyi hədəfləyən Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramına qoşuldu. 1997-ci ildə Gürcüstan Qüvvələrin Statusu Anlaşmasını ratifikasiya etdi və 1999 -cu ildən etibarən öz sülhməramlı birləşmələrini Kosovo Qüvvələrinə (KFOR) göndərir. 2001-ci ildən etibarən Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramı çərçivəsində Gürcüstan ərazisində çoxmillətli hərbi təlimlər keçirilir. 2002-ci ildə Gürcüstan NATO üzvü olmaq istəyini və NATO ilə Fərdi Tərəfdaşlıq Fəaliyyət Planı (IPAP) hazırlamaq niyyətində olduğunu bildirdi. 2003-cü ildə İstanbulda keçirilən zirvə toplantısında, strateji əhəmiyyətli bölgələrə — Qafqaz və Mərkəzi Asiyaya xüsusi diqqət yetirən NATO ölkələrinin liderləri, NATO Baş Katibinin Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə Xüsusi Nümayəndəsi vəzifəsini təsis etmək qərarına gəldilər[1].

Çətin iqtisadi vəziyyət, həyat səviyyəsinin aşağı olması, insan hüquqlarının kütləvi və sistematik şəkildə pozulması, geniş yayılmış korrupsiya və nəticədə 2 noyabr 2003-cü ildə keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrinin saxtalaşdırılması qondarma Qızılgül inqilabına səbəb oldu. Eduard Shevardnadzenin istefası və Mixail Saakaşvilinin 2004-cü il prezident seçkilərində qələbəsi ilə Qərblə daha sıx əlaqələr quruldu[2].

2004-cü ildə Gürcüstan NATO ilə Fərdi Tərəfdaşlıq Fəaliyyət Planını (IPAP) razılaşdıran ilk ölkə oldu. 2004 -cü ildən etibarən Gürcüstan silahlı qüvvələri Əfqanıstanda Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələri (ISAF) çərçivəsində NATO ilə əməkdaşlığa başlayıb. 2005 -ci ildə NATO və Gürcüstan, NATO ölkələrinin və ISAF -a qoşun verən digər dövlətlərin Əfqanıstandakı qoşunlarına təchizat çatdırmaq üçün Gürcüstan ərazisindən istifadə edə biləcəyi tranzit müqaviləsi imzaladı[3].

Gürcüstanın NATO -ya üzvlüyü məsələsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tiflisin mərkəzində afişa (oktyabr 2007)

Gürcüstan rəhbərliyi NATO üzvlüyünü bölgədə sabitliyin və təhlükəsizliyin qarantı hesab edir. 2006 -cı ildə Gürcüstan parlamenti yekdilliklə Gürcüstanın NATO-ya inteqrasiyasına səs verdi. 5 yanvar 2008-ci ildə Gürcüstanda prezident seçkiləri ilə eyni vaxtda referendum keçirildi, nəticədə gürcü seçicilərin 77 faizi NATO-ya üzv olmağın lehinə idi. Fevral ayında Gürcüstan prezidenti Mixail Saakaşvili NATO -nun baş katibi Yaap de Hoop Sxefferə gürcü tərəfinin NATO Üzvlük Fəaliyyət Planına (NÜFP) qoşulmağa hazır olduğunu bildirən bir məktub göndərdi[4]. NATO ilə alyansa üzv olmağa çalışan bir ölkə arasında qarşılıqlı əlaqə formatı olaraq 1999-cu ilin aprelində NATO zirvəsində təsdiqlənmiş NÜFP idi. NÜFP sonradan ittifaqın tamhüquqlu üzvü olmaq üçün yerinə yetirilməli olan tələblərin siyahısıdır. Bu tələblərin yerinə yetirilməsi, ölkənin NATO-ya avtomatik daxil olmasına zəmanət vermir, çünki bu, ittifaq üzvlüyünün mümkün qeydiyyatına yaxınlaşdıran növbəti addımdır [5].

Rusiya isə NATO-nun şərqə doğru hərəkətini Avropadakı strateji maraqlarına təhlükə kimi qiymətləndirir. NATO -nun aprel sammitinin (2008) nəticələrindən sonra Rusiya Baş Qərargah rəisi general Yuri Baluyevski bildirib ki, Gürcüstan NATO -ya daxil olarsa, Rusiya dövlətin yaxınlığındakı maraqlarını təmin etmək üçün "hərbi və digər tədbirlər" görməyə məcbur olacaq. sərhədlər[6].

Rusiya hökumətinin başçısı Vladimir Putin, öz növbəsində, liderləri NATO sammitində qəbul edilən qərarla əlaqədar narahatlıqlarını ifadə edən mesajlarla müraciət edən Abxaziya və Cənubi Osetiyanı "əsaslı şəkildə dəstəkləmək" niyyətini açıqladı[7]. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında qeyd edildiyi kimi, “Rusiya, Gürcüstan rəhbərliyinin sürətli Atlantik inteqrasiyasına olan münasibətinə həm Gürcüstan tərəfinin, həm də ittifaq üzvlərinin diqqətinə çatdırdı. Abxaziya və Cənubi Osetiyaya siyasi, iqtisadi və hətta daha çox hərbi təzyiq göstərmək cəhdləri əbəsdir və əksinədir".

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Substantial NATO-Georgia Package (SNGP)" (PDF). NATO. 15 April 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 February 2019.
  2. ↑ Georgia, Civil. "Civil.Ge - Presidential 2008". www.civil.ge. 30 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 April 2018.
  3. ↑ Press Release (2011) 145 Arxivləşdirilib 2021-04-26 at the Wayback Machine. NATO. 7 December 2011. Accessed 3 January 2011.
  4. ↑ "Саакашвили вслед за Ющенко попросился в НАТО // LENTA.RU, 15.02.2008". 2016-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-06.
  5. ↑ "Ю. А. Ляшук, Бухарестский саммит НАТО и трансформация альянса // Журнал международного права и международных отношений, № 2/2008". 2016-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-19.
  6. ↑ "Российская армия угрожает военным вмешательством, если Грузия и Украина присоединяются к НАТО". 2021-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-06.
  7. ↑ "Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию // Известия, 03.04.2008". 2016-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-06.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]