Hamı haradadır

Bu sualı 1950-ci ildə Los Alamos Laboratoriyası nda işləyən fizikaçı Enrico Fermi verdi. Həmin illərdə New Yorkda zibil qutuları müəmmalı bir şəkildə itirdi və bunu yadplanetlilərin etdiyi haqda şayələr gəzirdi.Hətda bu barədə karikaturalar da çəkilirdi. Enrico Fermi bu karikaturanı dostlarıyla müzakirə edərkən belə bir sual vermişdi.

Araşdırmalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hawaii Universitetində bir qrup tədqiqatçı yer üzündəki qum dənələrinin mi yoxsa qalaktikadakı ulduzlarınmı çox olduğu haqda müzakirə aparmış və bunu hesablamağı qərara almışdılar [1]. Which is greater the number of sand grains on earth or stars in the sky.] Yerdəki bütün çimərliklər, çöllər ve qumun olabiləcəyi hər yerin ümumi sahəsindən yola çıxaraq təxminən 1018qum dənəsi olduğunu hesablamışlar.Bəs ulduzlar? Müşahidə edilə bilən kainatda 1022arasında olduğu ehtimal olunur. Bunların içindən çox kiçik də olsa bir qisimində bizim Günəşimizə bənzəyən ulduzlar olsa, bizim Günəşimizə bənzər bu ulduzların çox kiçik də olsa bir qisiminin ətrafında dünyamıza bənzər həyata əlverişli planet olsa, bu planetlərin çox kiçik də olsa bir qisimində həyat olsa və üzərində həyat olan bu planetlərin çox Kiçik bir hissədə ağıllı canlılar varsa, qalaktikamızda milyonlarla sivilizasiya var deməkdir. Bu baxımdan hesablamalar etmək üçün inkişaf etdirilmiş bir tənlik də mövcuddur: Drake tənliyi[2].Əgər bu məntiqlə düşünsək bütün kainatda deyil yalnız içində olduğumuz qalaktikada belə təxminən100.000 qonşu sivilizasiya olması lazımdır. Onlardan bəziləri texnoloji inkişaf baxımından min il əvvəl ola bilər. Min il bundan qabaq necə olduğumuzu düşünüb, bunu müqayisə etsək minlərlə ilin sonunu təsəvvür edin. Beləliklə yad planetlilərin, başqa sivilizasiyaların var olma ehtimalını demək üçün əlimizdə olduqca yüksək təxminlər var. Ama heç sübutumuz yoxdur. Enrico Fermi də o günorta yeməyində buradan yola çıxaraq bu sualı verdi. Hər kəs haradadır? Yad planetlilər? Dünyanın xaricində ağıllı canlılar. Niyə bunların varlığına dair tək bir sübut tapa bilmirik? Niyə heç qarşılaşmırıq? Balaca bir karikaturadan başlayan söhbətin gəldiyi nöqtədə soruşulanlan bu sual elm dünyasını hələ də cavablandırılmayan ən əsas paradokslarından biri halına gəldi.Bu paradokssal halFermiParadoksu [3] adlanır.Mövzu həqiqətən də maraqlıdır. Bunun haqqında çoxlu nəzəriyyələr ortaya atlılır. Bunlar müxtəlif insanların bu barədə təxminləridir və birçox fikirlər ortaya atılır.

Birinci fikir : Kainatda təkik[redaktə | mənbəni redaktə et]

İndi kainatda bizdən başqa mədəniyyət mövcud deyil.Bəlkə əvvəllər olub. Ya da gələcəkdə ola bilər. Ama sübut yoxdursa mədəniyyətdə yoxdur deməkdir.Görə bilmirik, eşidə bilmirik onlarla əlaqə saxlaya bilmirik, bu halda yoxdurlar.

İkinci fikir : Nadir Dünya fikrini irəli sürür[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yadplanetli deyə birşey yoxdur.Başqa bir mədəniyyət heç ortaya çıxmadı. İnsan irqi dünyada təkdir. Dünya kainatın tək istisnasıdır.

Üçüncü fikir : Başqa zəkalı varlıqlar yoxdur[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dünyadan kənarda həyat var ama ağıllı deyil.

Dördüncü fikir : İbtidai zəka[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dünyadan kənarda ağıllı yaşam var ancaq texnologiyaları o qədər inkişaf etmiyib və uzaqdan diqqət çəkəcək səviyyədə deyillər. Bəlkədə bizim özümüzdə bu səviyyədəyik. Bizdən daha inkişaf etmiş mədəniyyətlər varsa onda necə?… Mədəniyyətlərin texnoloji inkişafını ölçmək üçün Sovet astronomu Nikolai Kardashev tərəfindən inkişaf etdirilən bir ölçmə şəkli var Kardashev ölçüsü . Kardashev deyir ki, mədəniyyət inkişaf etdikcə enerji istifadəsi artar. 1.Tip mədəniyyətlər hələ planet səviyyəsindədir. İçinde bulunduğu gezegene ulaşan tüm enerjiyi kullanabilir. Planetə çatan bütün enerjidən istifadə edə bilər. 2.Tip mədəniyyətlər öz ulduzlarının bütün enerjisini istifadə edə bilərlər. Yəni öz planetlərindəki günəş panelləriylə enerji toplamaq yerinə, günəşin ətrafında ondan daha böyük kürə şəklində bir panellə onun ətrafını rararaq bütün enerjisini istifadə edə biləcək bir səviyyəyə gəlmişdir . Bu hipotetik konsepsiyaya Dyson kürəsi deyilir. 2.Tip mədəniyyətlər bundan da qabaga getmiş. İçində yer aldıqları galaktikanın bütün enerjisini idarə edə bilirlər. Michio Kaku’ya göre 100-200 yıl içində insanlıq olaraq biz 1. Tip mədeniyyət səviyəsinə çatacağıq. Bir neçə min il içində 2. Tip və 100.000 və ya 1 milyon il içində də 3. Tip mədəniyyət səviyyəsinə gələcəyik. Bunlar bizim üçün çox uzun zaman kimi görünə bilər. Ama kozmik ölçüdə göz açıb qapayınca keçən bir an. Biz hələ bu seviyələrə gələ bilməmiş ola bilərik ama ya başqa planetlərdə var olan həyat çoxdan bu səviyələrdən birinə çatıbsa?

Beşinci fikir: Qiyamət arqumenti və ya Böyük filtrə hipotezi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hələ varlıqlarını sübut etməsək də bizdən daha ağıllı yaşamlar vardır və ağıllı yaşamlar təbiəti etibarilə özünü yox edər. Yəni başqa başqa planetlərdə başqa mədəniyyətlər var ama bunlar hələ ulduzlar arası seyahət ya da əlaqə qurmadan nüvə müharibəsi ya da başqa bir səbəb bir növ filtr kimi işləyir və bu filtri keçə bilməyənlər öz özünü yox edir. 2. Tip ya da 3. Tip mədəniyyət səviyəsinə çata bilmir.

Altıncı fikir: Süper yox edicilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu fikir biraz daha qorxuducu bir hipotezdir. Ağıllı yaşam təbiəti etibarı ilə başqalarını yox edər. Məsələn biz. Ağıllandıqca başqa canlılar üçün bir tehdid halına gəlmədik mi? Hər fürsətdə onları koloniləşdirib yox etməyə çalışmadıq mı? Eyni şey bizdən daha ağıllı canlılar üçün də keçərlidir. Çox ağıllı və süper yox edici bir mədəniyyət var və daha az inkişaf etmiş mədəniyyətlər öz planetlərində kənara çıxıb ətraf aləmi müşahidə etməyə çalışdıqda o mədəniyyətlər tərəfindən yox edilir. Bəlkə də çox mədəniyyətlər məhv edilib və digərləri bunu görərək səssiz qalırlar.

Yeddinci fikir: Uzaq bir çölün kənarında kiçik bir qəbilə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kainat artıq çox inkişaf etmiş bir mədəniyyət tərəfindən müstəmləkə edilmişdir. Amma dünya çox uzaqdır, o qədər uzaqdır ki, onlar bizi hələ görməyiblər və ya görüblər ancaq buranı kaloniyalaşdırmaq haqda düşünmürlər . Avropalıların Amerikaya gəldikləri və əraziləri koloniyalaşdırdığı vaxt yerli xalqın bəzilərinin bundan çox sonra xəbər tutduğunu bilirik. Cənubi Amerikada Amazonda yaşayan bəzi qəbilələr hələ də mədəniyyətdən tamamilə uzaqdır. Bəlkə kainatda bizdə bu qəbilələrdən biriyik.

Səkkizinci fikir: Əlaqə qurmaq problemi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş, lakin müstəmləkə etmək fikirləri olmayan yad mədəniyyətlər var, lakin onlar bir-birindən çox uzaqdırlar. Kainat daim genişləndiyinə görə, aralarındakı məsafə daim artır. Beləliklə, qarşılıqlı ünsiyyət ya qurmaq mümkün olmur həm də qurulana qədər sivilizasiyaların bir və ya hər ikisi bir-birdən ayrılır.

Doqquzuncu fikir: Dinləməyi bilmirik[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəlkə ünsiyyət qura bilərik, amma biz bunu bacarmırıq. Son 60-70 il ərzində antinamizi kainata çevirib dinləməyə çalışırıq. Bəlkə doğru yol taparsaq onları tapa bilərik.

Onuncu fikir : Təbii fəlakətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəzən planetlərdə baş verən böyük təbii fəlakətlər səbəbindən canlılar daim yox olur. Bu bizim dünyadakı dinozavrların yox olmasına bənzəyir, belə bir hadisə yad planetlilərində başına gələ bilər. Bir müddət sonra belə bir şəkildə insanlıq yox ola bilər.

On birinci fikir: ZooPark[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəlkə bu, yad planetlilər tərəfindən qurulan bir zooparkdır. Niyə yad planetlilər bizimlə ünsiyyət qurmağa çalışsınlar? Bizə kənardan baxmaq və gülmək əvəzinə?

On ikinci fikir : Çoxdan getdilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yad planetlilər var və uzun müddət əvvəl dünyaya gəldilər. Onlar gəldikdə hələ ağıllı canlılar olmadıqları üçün buradan getdilər və heç vaxt geri qayıtmadılar.

On üçüncü fikir: Daima gəlirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yad planetlilər var və onlar daim dünyaya gəlirlər, amma hökumətlər və Illuminati onları bizdən gizlədir. Amma biz gizlətdiklərini bilmirik. Və ya ulduzlar arası səyahət edən yad planetlilər yerə getməyə müvəffəq olmuşlarsa, illərdir hökumətin maneələrindən asılı olduqlarını başa düşmək çətindir.

On dördüncü fikir: Simülasyadayıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Biz kompüter simulyasiyasındayıq. Biz qavraya bilən kainat, saxta bir həqiqətdir. Yad planetli sivilizasiyalar kainatda heç bir başqa həyat mövcud olmadığını bizə simulasya edirlər.

On beşinci fikir: Panspermia[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yad planetliləri uzaqda axtarmağa ehtiyac yoxdur, bəlkə biz onların uşaqlarıyıq. Köhnə dövrlərdə həyatın toxumlarını dünyaya səpib getmişdilər. Bəlkə bir gün onlar geri qayıdacaqlar. 2001-ci ildə Space Adventure-da monoliti düşünün.

On altıncı fikir: İdrak edə bilmirik[redaktə | mənbəni redaktə et]

Michio Kaku’nun bu bənzətməsinə baxın. Deyəlim ki, meşənin ortasında bir qarışqa yuvasındasınız. Yuvanın yanındada 10 şəritli bir avtomobil yolu inşa edilir. Qarışqalar bu yolun nə olduğunu anlaya bilər mi? Necə bir texnologiya ilə düzəldildiyini və daha da əsası hansı məqsədə düzəldildiyini idrak edə bilərlərmi? Beləliklə bizdən daha çox inkişaf etmiş bir mədəniyyət varsa belə bizim bunu idrak edə bilmə ehtimalımız ola bilməz. Onlar bizimle əlaqə saxlayıb bizi məlumatlandırmağa çalışırlarsa belə biz bunu əsla anlaya bilmərik. Çünkü bu bir qarışqaya internetin nə olduğunu anlatmağa çalışmaq kimidir.

On Yeddinci fikir : Texnolojik ilərləmə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dünya xaricindəki mədəniyyətlər texnolojik ilərləmədə elə bir səviyyəyə çatdılar ki, insan ötəsi bir xarakter göstərməyə başladılar. Fermi paradoksunu açıqlamağa çalışan hipotezlərin çoxu dünya xaricindəki yaşamların da dünyadaki yaşam kimi inkişaf etmiş ola biləcəyini öngörür. Einstein bir zamanlar “heç bir problem o problemi yaradan zəka ölçüsü ilə həll oluna bilməz” demişdi. Bəlkə də Fermi paradoksu heç bir zaman həll edilə bilməyəcək. Bəlkə də bəzi şeyləri heç bir zaman tam olaraq anlaya bilməyəcəyik. Anlaya bilmədiyimiz hər şey üçün. Bizdən başqa yaşamlar vardırsa.. Hamı haradadır sualını həmişə verəcəyik.

Xarici Keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-23.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-23.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-23.