Hidravlik maye

Hidravlik yağ – aviasiya texnikası, yerüstü və dəniz nəqliyyatının ortagüclü hidravlik sistemlərində geniş iş temperatur intervalında tətbiq olunur. Nəql etmə və saxlama zamanı hidravlik mayeni hermetik konteynerlərə yerləşdirilib ya horizontal şəkildə ya da üz üstə çevrilmiş halda saxlamaq tövsiyə olunur. Belə vəziyyətdə hidravlik yağa xarici mexaniki qarışıqların və s. düşməsi və yağın istismar xassələrinin dəyişilməsi istisna olunur.

Hidravlik yağları (hidravlik sistemlər üçün işçi mayelər) neft, sintetik və su-qlikollara bölünür. Təyinatına görə onları tətbiq sahəsinə uyğun bölürlər:

  • uçuş aparatlarına, yerüstü mobil, çay və dəniz texnikası üçün;
  • müxtəlif maşınların hidravlik əyləcləri və amortizator qurğuları üçün;
  • müxtəlif aqreqatların hidroötürücülərin və hidroaqreqatların sirkulyasiyalı yağ sistemləri, maşın və sənaye müəssisələrin avadanlıqlarını təşkil edən maşın və mexanizmlər üçün.

Hidravlik sistemlər üçün işçi mayelərin əsas funksiyası mexaniki enerjini onun yaranma mənbəyindən istifadə yerinə ona göstərilən gücün istiqamətini dəyişdirərək ötürülməsi. Hidravlik ötürücü istənilən hidravlik sistem üçün mütləq lazımi konstruksiya elementi olan maye işçi mühit olmadan fəaliyyət göstərə bilmir. Müasir işçi mayelər (hidravlik yağlar) müəyyən xassəyə malik olmalıdır:

  • özlülüyün optimal səviyyəsinə və temperaturun geniş diapazonunda yüksək özlülük-temperatur xassəsinə malik olmalıdır, yəni yüksək özlülük indeksinə;
  • yüksək antioksidləşdirici potensialla, həmçinin hidrosistemlərdə mayenin uzunmüddətli, uzunmüddətli işini təmin edən termiki və kimyəvi stabilliklə fərqlənməlidir;
  • hidroötürücünün detallarını korroziyadan mühafizə etməlidir;
  • yaxşı filtrləmə qabiliyyətinə malik olmalıdır;
  • köpüklənməyə qarşı, deairasiya, deemulsiasiya xassələrinə malik olmalıdır;
  • hidrosistemlərin detallarını yeyilmədən qorumalıdır;
  • hidrosistemin materialları ilə uyğunluğu olmalıdır.

Hidravlik yağların əksər kütləvi növlərini ekstraksiya və hidrotəmizlənmənin müasir texnologiya proseslərindən istifadə etməklə adi neft fraksiyalarından alınan baza yağları əsasında hazırlayırlar. Müasir hidravlik yağların fiziki-kimyəvi xassələri bunlara antioksidləşdirici, korroziyaya və yeyilməyə qarşı funksional aşqarlar əlavə etməklə əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır.

Özlülük və aşağı temperatur xassələri hidrosistemlərin istismar temperaturunun diapazonunu müəyyən edir və istismar xassələrinə həlledici təsir göstərir. Hidravlik yağın özlülüyünün seçimi zamanı nasosun növünü bilmək lazımdır. Nasos hazırlayanlar bir qayda olaraq bunun üçün özlülük həddi təklif edirlər: maksimum, minimum və optimal. Maksimum – nasos yağının yağı ötürmək üçün ən yüksək özlülükdür. O, nasosun gücündən, diametrindən və boru kəmərinin uzunluğundan asılıdır. Minimum – işçi tempraturdakı o özlülükdür ki, hansında hidrosistem kifayət qədər etibarlı işləyir. Əgər özlülük yolverilən limitdən kiçikdirsə, nasosda, onun klapanında böyük həcmli itkilər baş verir və buna müvafiq olaraq güclülük qabiliyyəti, yağlama şəraiti pisləşir. Yağın özlülüyü yağ fraksiyasının qaynama temperaturundan, onun orta molekul çəkisindən, kimyəvi tərkib qrupundan və karbohidrogenin quruluşundan birbaşa asılıdır. Göstərilən faktorlarla yağın mütləq özlülüyü, özlülük-temperatur xassələri, yəni temperaturun dəyişməsilə özlülüyün dəyişməsi təyin olunur. Sonuncu özlülük indeksi ilə xarakterizə olur. Özlülük-temperatur xassələrini yaxşılaşdırmaq üçün polimer birləşmələrdən ibarət özlülük (qatılaşdırıcı) aşqarlar tətbiq olunur. Əmtəə hidravlik yağların tərkibində qatılaşdırıcı aşqar kimi polimetakrilatlardan, poliizobutilenlərdən və vinil-butil (vinipol) efirinin polimerləşmə məhsullarından istifadə olunur. Yağın antioksidləşdirici və kimyəvi stabilliyi onun istismarı zamanı temperaturun təsirindən, nasosun işləməsi zamanı güclü hava köpüyünün əmələ gəlməsi, oksidləşməyə qarşı davamlılığı ilə xarakterizə olunur. Yağın oksidləşməsi onun özlülüyünün dəyişməsinə (bir qayda olaraq artmasına) və burada hidrosistemlərin detalları səthində əmələ gəlmiş çöküntü və lak əmələgətirən oksidləşmə məhsullarının əmələ gəlməsinə səbəb olur, bu da onun işləməsini çətinləşdirir. Hidravlik yağların antioksidləşmə xassələrinin yaxşılaşdırlmasına oksidləşməyə qarşı adətən fenol və amin tipli aşqarlar daxil etməklə nail olunur. Maşın və mexanizmlərin hidrosistemlərində kimyəvi korrozion-yeyeilməyə məruz qalan müxtəlif markalı poladlar, alüminium, bürünc kimi metallardan detallar vardır. Suyun iştirakından əmələ gələn elektrokimyəvi korroziya, aqressiv mühitin (yağların oksidləşməsi zamanı əmələ gələn turşu maddələr) təsiri nəticəsində və baş verən sürtünmə səthlərində baş verən yüksək kontakt temperaturda aşqarların kimyəvi- aktiv parçalanma məhsullarının təsiri nəticəsində yaranan – kimyəvi korrozoiyadır. Metalların korroziyasının qarşısını yağa əlavə olunan turş maddələrin əmələ gəlməsinə mane olan oksidləşmə inhibitorları və xüsusi antikorrozion əlavələrlə alırlar. Hidravlik yağların yeyeilməyə qarşı xassələrinin yaxşılaşması yeni konstruksiyalı hidravlik sistemlərə intensivləşmiş hidravlik nasosların daxil edilməsi ilə əlaqədardır. Hidravlik yağların yeyeilməyə qarşı xassəsini lazlımi səviyyədə saxlayan aşqar kimi metalların dialkilditiofosfatları (əsasən sinkin) və ya külsüz (ditiofosforturşusunun amin turşuları və efirləri) aşqarlar geniş istifadə olunur. Hidravlik yağlara, bunlarla uzun müddət kontaktda olan materiallara qarşı neyrtal olmasına görə sərt tələblər qoyulur. Nəzərə alınsa ki, müasir hidroötürücülərdə işçi temperatur kifayət qədər yüksəkdir və rezin bərkimələr çox tez parçalana bilər, hidravlik yağların tərkibində rezinlərə qarşı aqressivlik göstərən aromatik karbohidrogenlərin çox olması yolverilməzdir. Aromatik karbohidrogenlərin tərkibi baza yağının “Anilin nöqtəsi” kimi xarakterizə olunur. Sirkulyasiya edən hidravlik yağlarda köpüklənmə yolverilməzdir. O,sürtünmə qovşağına yağın ötürülməsinə mane olur, yağı hava ilə doyduraraq onun oksidləşməsini intensivləşdirir nəticədə işçi səthlərdən temperaturun kənarlaşdırılması çətinləşir, detalların kovitasiya zədələnməsinə, hidroötürücünün həddən artıq qızmasına və yeyilmənin çox artmasına səbəb olur. Yağın köpüklənməyə qarşı yaxşı xassəyə malik olmasını təmin etmək üçün, baza yağından səthi-aktiv qatran maddələrin çıxarılması böyük əhəmiyyətə malikdir. Köpüyün əmələ gəlməməsi üçün və ya onun tez parçalanması üçün yağa maye və hava arasındakı sərhəddə olan səthi gərilməni azaldaraq hava qabarcıqlarını dərhal dağıdan köpüklənməyə qarşı aşqar (məsələn polimetilsiloksan) əlavə edirlər. Hidravlik yağların tərkibində mexaniki qarışıqların və suyun olması arzuolunmazdır. Hidrosistemlərin işlək cütlərin kiçik boşluqlarının olması (əsasən aksial-porşen mexanizmlərində) çirklənmənin olması hidroavadanlığın yalnız yeyilməsinə deyil, detalların tıxanmasına gətirib çıxarır. Hidrosistemlərdə işçi mayeni çirklənmədən təmizləmək üçün müxtəlif tipli filtrlərdən istifadə edirlər. Suyun hətta çox az miqdarı (0,05-0,1%) belə hidrosistemlərin işinə mənfi təsir göstərir. Yağla və ya istismar zamanı hidrosistemə düşən su yağın oksidləşmə prosesini tezləşdirir, yağın hidravlik qeyri-sabit komponentlərinin hidrolizinə səbəb olur. (əsasən –metalların duzlarından ibarət aşqarlar). Aşqarların hidrolizi hidrosistemin metallarını elektrokimyəvi korroziyaya uğradır. Su, filtrin məsamələrini və avadanlıqda olan kiçik boşluqları tutan qeyri üzvi və üzvi mənşəli çöküntülərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bəzi yağlara spesifik, əlavə tələblər irəli sürürlər. Belə ki, polimer aşqasrlarla qatılaşdırılmış yağlar, mexaniki və termiki destruksiyaya qarşı yüksək davamlı, çay və dəniz texnikasında istismar olunan yağlar üçün rütubətə davamlılıq və kiçik emulsiyalanmaya qarşı davamlığa malik olmalıdır.

Hidravlik yağların işarələnmə sistemi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dünyada hidravlik yağların təsnifatı onların zəruri səviyyədə istismar xassəsini təmin edən özlülüklərinə və aşqarların olmasına əsaslanır. ГОСТ 17479.3-85 üzrə ( “Hidravlik yağlar. Təsnifatı və işarələnməsi”) hidravlik yağların işarələnməsi ilk hərfləri МГ(rusca- mineral,hidravlik) , ikinci – rəqəmlərlə kinematik özlülük sinfini xarakterizə edir, üçüncü – hərflərə və istismar xassələrinə görə hansı qrupa aid olduğunu göstərir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • ГОСТ 6794–75. Масло АМГ-10
  • Лепешкин А. В., Михайлин А. А., Шейпак А. А. Гидравлика и гидропневмопривод: Учебник, ч.2. Гидравлические машины и гидропневмопривод. / под ред. А. А. Шейпака. — М.: МГИУ, 2003. — 352 с.
  • Гидравлика, гидромашины и гидроприводы: Учебник для машиностроительных вузов/ Т. М. Башта, С. С. Руднев, Б. Б. Некрасов и др. — 2-е изд., перераб. — М.: Машиностроение, 1982.
  • Схиртладзе А. Г., Иванов В. И., Кареев В. Н. Гидравлические и пневматические системы. — Издание 2-е, дополненное. М.: ИЦ МГТУ «Станкин», «Янус-К», 2003 г. — 544 с.