Kömür qazı kömürün qızdırılması və ya pirolizi nəticəsində əldə edilən qaz qarışığıdır. Bu qaz tarixi olaraq şəhərlərin işıqlandırılması və istilik təmin etmək üçün istifadə edilirdi. Kömür qazı, hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid və azot kimi müxtəlif qazlardan ibarətdir. Zəhərli olması səbəbindən təhlükəli bir maddədir və onun istifadəsi zamanla təbii qaz və elektrik enerjisi ilə əvəz olunmuşdur. [1]
| Kömür qazı | |
|---|---|
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Kömür qazı |
| Ənənəvi adı | İşıqlandırma qazı |
| Kimyəvi formulu | CxHy |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Qaz |
| Qatışıqlar | Hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid, azot |
| Toksikologiya | |
| Zəhərliliyi | Zəhərlidir |
Kömür qazı ilk dəfə 18-ci əsrin sonlarında Böyük Britaniyada istehsal edilmişdir. William Murdoch, kömür qazını işıqlandırma məqsədi ilə istifadə edən ilk şəxslərdən biri olmuşdur. 19-cu əsrdə kömür qazı Avropada və Şimali Amerikada geniş yayılmışdır. [2]
Kömür qazı istehsalı kömürün havasız şəraitdə yüksək temperaturda qızdırılması ilə əldə edilir. Bu prosesdə kömür piroliz olunur və müxtəlif qazlar, qatran və kok kömürü əmələ gəlir. [3]
Kömür qazı müxtəlif kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Onun tərkibi aşağıdakı kimidir:[4]
Kömür qazı 19-cu əsrdə şəhərlərin küçə işıqlarında geniş istifadə olunurdu. Qaz lampaları şəhərləri işıqlandırmaq üçün əsas mənbə idi. [5]
Kömür qazı həmçinin evlərin və sənaye obyektlərinin istilik təminatı üçün istifadə edilirdi. Qaz sobaları və qaz qızdırıcıları bu məqsədlə geniş yayılmışdı. [6]
Kömür qazının zəhərli olması və təbii qazın daha təhlükəsiz və ucuz olması səbəbindən kömür qazı istifadəsi azalmışdır. Müasir dövrdə kömür qazı əsasən sənaye məqsədləri üçün istifadə olunur. [7]