Kükürdləşmə prosesi

Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz.

Kükürdləşmə prosesi - bu proses mahiyyətcə əsasən üzvi sulfidlərin alınması ilə nəticələndiyindən onu sulfidləşmə də adlandırmaq olar.

Kükürdləşdirici agentlər və sulfidlərin sintez istiqamətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kükürdləşdirici (sulfidləşdirici) agentlər olaraq əksər hallarda sərbəst kükürd S_{8, S2Cl2-, SCl2-, Na2S,}

SH qrupu saxlayan birləşmələr (RSH, H₂S, SH−CH₂−COOH və ya efirləri və s-lər) götürülür. Kükürdləşmə prosesi boyaq maddələrinin, kükürd saxlayan heterotsikillərin alınmasında, neftin kükürdləşdirilməsində, aşqarların sintezində, bitum xammalın hazırlanmasında istifadə edilir. Sulfid kükürdünün intensiv oksigen (udmaq) tutmaq qabiliyyəti, oksidləşmə və yeyilməyə qarşı xassələrə malik olması və bu proseslərin kükürdün molekuldakı mövqeyi və miqdarından asılılığı, tiazin, tiazol kimi heterotsikillərdə (boyaların rəng çalarlarına təsiri) doymamış karbohidrogenlərlə aromatik həlqələrlə törəmələrinin alınması hələ də öyrənilməsi və tədqiqi vacib olan məsələlərdəndir. Təsadüfi deyil ki, kükürdlə zəngin olan neftdən alınan yağ və yanacaq istismar dövründə oksidləşməyə daha dözümlü olub, müəyyən stabillik göstərir.

Sulfidlərin rolu və tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Kükürdləşmə: sərbəst kükürdlə aparılarsa (kükürdün ərimə temperatur 1190C-dir).Bu tsiklin heterolitik qırılması elektrofi +δ -δ

təsirlə gedən reaksiya olduğundan katalizatorun tətbiqinə ehtiyac yaranır. Belə kükürdləşmə yüksək temperaturlu katalizatorun aktivliyindən asılı olaraq 150-1900C-də gedən prosesdir; özünün də ekzotermik olmasını nəzərə almaq lazımdır. Bu zaman H2S-in ayrılması labüddür və inert qazla onun sistemdən çıxarılması və uducularla tutulması vacibdir. Əsasən aktiv hidrogeni olan maddələrlə (aromatik aminlərlə, alkilfenollarla və s.) sulfidlər və disulfidlərin sintezi üçün istifadə edilir. İkiqat rabitəli karbohidrogenlərə isə H2S ayırmadan da paralel sulfidlər verə bilir.

• Kükürd-xloridlərdən S2Cl2, SCl2-ilə; kükürdləşdirici agent olaraq əvvəllər sintezlərdə geniş istifadə edilmişdir.Bu proses birinciyə nisbətən aşağı temperaturlarda gedir. Həm fenol törəmələrin, həm də doymamış birləşmələrin kükürdləşməsində istifadə edilir. Həm sulfid, həm də disulfid alınması üçün əlverişli olan bu reagentlərin uçucu və toksik olmaları üzündən istifadələri məhdudlaşdırılmışdır.
• Na2S-dən xüsusən aktiv hidrogeni olan maddələrlə reaksiyalarda istifadə edilmişdir (məs. aromatik aminlər, alkilfenollar, ketonlar və s.). Bu proseslər həm bir başa Na2S-lərlə təsir etmə, həm də CH2O vasitəsi ilə (−CH−S−CH2−) qrupu saxlayan sulfidlər sintezində istifadə edilir.
• SH qrupu saxlayan birləşmələrdə (RSH, H2S, SH−CH2COOH, efirləri və s.). əsasən ikiqat rabitəli maddələrə birləşdirməklə; məs. azometinlərə birləşdirməklə tsiklləşmədən tiazin, tiazol tsikllərinin sintezində, aromatik amin və diaminlərin sulfidləşməsində, qələvi katalizatorla fenolların sulfidləşməsində istifadə edilirlər.

Tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kükürdləşmə- kükürd saxlayan hetero tsikillərin-boyaq maddələrinin məs.triazin boyalarının alınmasında geniş tətbiq edilir. Boyaların yuyulmaya, oksigenə davamlı olması, rəng calarlarının tünd, acıq olması üçün kükürdün miqdarının çox və az olması, onun oksigenə münasibətinin əhəmiyyəti vardır və s. Kükürdləşmə-kauçukun vulkanizasiyasında istifadə edilən sürətləndiricilərin (məs. Kaptaksın) 2-merkaptobenztiazolun alınmasında, bir başa prosesin özünə tətbiq edilir. Kükürdləşmə -neftin kükürdləşməsində tətbiq edilir ki, bu onun əvvəlki məhsullarından başlayaraq, kreking qalıqları qatılmış bitum qarışığına qədər əlavə edilir və onun yüksək keyfiyyətli olmasını təmin edir. Kükürdləşmə-yağlara aşqar sintezində tətbiq edilir, məs. kükürd saxlayan alkilfenolyatlar gəmi yağlarının, yüksək oksidləşmə stabilliyi və triboloji (yeyilmə, siyrilmə və s.) xassələr tələb olunan, ağır texnikada işlənən dizel mühərrikləri yağlarının hazırlanmasında isifadə edilir və s.

ƏDƏBİYYAT[redaktə | mənbəni redaktə et]

• М.Г.Воронков, Н.С. Вязанкин, Э.Н. Дерягина и др. Реакции серы с органическими соединениями. Под редакции М.Г.Воронкова. Из-во «Наука» Сибирск. отд. 1979. С.183 (368с).
• А.М.кулиев Химия и технология присадок к смазочным маслам и топливам. Л. «Химия» 1985.
• А.Н.Несмеянов, Н.А. Несмеянов. Начала органической химии 1974, Т. II. C. 87, 149, 293.
• Улендеева А.Д., БаеваЛ.А., Ляпина Н.К. и др. Тиометилирование к тонов сульфидом натрия и формальдегидом. // Нефтехимия 1997. Т. 37. № 2. С.180
• Улендеева А.Д., Самигуллин И.И., Настека В.И. и др. Тиометилирование кетонов сульфидно-шелочными растворами и формальдегидом. // Нефтехимия. 1993. Т. 33. № 6. С.542–546