Kalka (dilçilik)

Kalka (fr. calque — kopiya) ya da Hərfi tərcümə — linqvistikada başqa dillərin söz, ifadə və frazaların, dil vahidinə uyğun olaraq hərfi tərcümə ilə mənimsənilməsi. Kalkaların yaranmasına gətirən mənimsəmə üsulu kalka ya da kalkalaşdırmaq adlanır. Kalkanın öyrənilməsiylə linqvistika, leksikoloqiya və tərcüməşünaslıq məşğul olur. Kalkalar dil daşıyıcılarının, xarici dilin məişətə və elmə xarici mənimsəmələrin kəskin artımına - müxtəlif tarixi mərhələlərdə Azərbaycan dilinə ardıcıl olaraq fars, ərəb, rus, alman, fransız, ingilis dillərindən, birbaşa reaksiya kimi yaranıb. Bəzi, məsələn island dillində, kalkalaşdırma - praktiki olaraq xarici leksikanın yeganə assimilyasiya vasitəsidir. Linqivistikada aşağıdakı kalka növləri var: sözyaradan kalka; semantik kalka; frazeoloji kalka; yarımkalkalar; yalançı kalkalar. Sözyaradan kalkalar - xarici sözün bir dildən o biri dilə morfemlərlə tərcüməsindən əldə edilir. Kalka adətən mənimsənilmiş söz kimi duyulmur, çünki öz dilinin morfemlərindən ibarət olur. Buna görə bu sözlərin gerçək mənşəyi, çox vaxt bu barədə ilk dəfə bilən insan üçün gözlənilməz olur.

Sözyaradan kalka -məsələn göydələn sözü, rus neboskreb sözündən o isə öz növbəsində ingilis sky-scraper sözündən yaranıb.

Yarımada - (rus) poluostrov, (alman) halbinsel, insanpərvərlik - (rus)çeloveçnost, (alman) Menshclichkeit və sairə. əlyazma- rukopis yarımköçürücü (rus) poluprovodnik, (ingilis)semiconductor

Semantik kalka - xarici sözün təsiri altında yeni məna daşımağa başlayır. Məsələn əsmək rus dili vasitəsilə, alman dilindən kiminsə qayğısına qalmaq mənasında işlənir.
Frazeoloji kalkalar - məsələn özünü ələ al - rus vozmi sebya v ruki sözbirləşməsindən yaranıb, o isə öz növbəsində uyğun alman frazasından.