Kor Bayquş (بوف کور: Buf-e kur) - İran yazıçısı Sadiq Hidayətin 1936-cı ildə nəşr etdiyi romandır.[1] Kor Bayquş romanını Azərbaycan dilinə İlqar Əlfi tərcümə etmiş və 2015-ci ildə Xəzər jurnalında nəşr etmişdir.[2]
Sadiq Hidayətin "Kor bayquş” romanı öz içinə boylanan, ordakı qaranlıqda güzgülənən insanın hekayətidir. Qəhrəmanın taleyi doğuluşla ölüm arasındakı keçiddə iki qadına "ilişir”. Onlardan biri rəqqasə anası, digəri fahişə arvadıdır. Qəhrəmanın atası Hindistanda bütlər qarşısında mərasim rəqsləri ifa edən Buqamdasi adlı bir qıza vurulur. Qızla ailə qurur və az sonra qardaşı da yanına gəlir. İki qardaş bir-birinə çox oxşayır – xüsusən zövqləri – əmisi də qəhrəmanın anasına vurulur. Anasını həm əmisi, həm də atası sevir və bu "aşiqlər”in dueli fərqli olur: Atası və əmisi kobra olan otağa girirlər, çığırtı gəlir, ilangəzdirən otağın qapısını açır və bir-birinə oxşayan iki kişidən biri canını qurtarır. Sağ qalan onun atasıdır, yoxsa əmisi – bilinmir? Çölə çıxan – sağ qalan yaddaşını itirir və oğlunu (baş qəhrəmanı – görəsən o baş qəhrəmandırmı?) tanımır deyə, güman edirlər ki, ölən uşağın atasıdır. Beləcə, qəhrəman öz valideyninin sağ qaldığını, yoxsa öldüyünü ömrü boyu bilmir. Sonra bibisi qızı onu şərləyir, öpür, onunla gecələdiyini deyir və beləcə bu böhtan ucbatından o, həmin qızla evlənməli olur. Daim başqa kişilərlə yatıb ərinə üz göstərməyən həmin qadın onun bütün həyatını məhvərindən qoparır, saysız bədbəxtliklərinə havadar olur. Qadınını öldürdüyü gün ilk dəfə ər-arvad kimi sevişirlər və onların həzz anlarını qadının canına yeriyən bıçaq ağrısı kəsir. Qəhrəmanın sonrakı həyatı ağrıların xəyalata çevrilməsinə, yaddaşının onu dəliyə döndərməsinə gətirib çıxarır. Roman burda başlayırmı, bitirmi bilmək olmur.
İki qadın xəyanəti – anasının əmisiylə aşnalığı və arvadının xəyanəti qəhrəmanı insanlıqdan çıxarır – kor bayquşa çevirir, o işıqlı dünyasını içinin qaranlığı ilə boyayır. Ancaq əsər boyu hər şey olub bitmiş, yaşanılmış və artıq geri qaytarılması mümkün olmayan anların ifadəsi kimi əks etdirilir. Xatirələr hamısı realizm, indiki anın təsviri isə magik realizm təsiri bağışlayır. Bu gün və dünən isə o keçmişin qaranlığı ilə mistikləşib. Sanki keçmiş indini əfsunlayıb, cəhənnəmə çevirib. Bir vaxtların adi hadisələri indiki zaman təhkiyəsində kabus təsiri bağışlayır. Yazıçı bu üsulla iki zaman, iki təhkiyə, iki keçid arasında qırılmaz əlaqə yaradır və bundan ona, ondan buna adlamaq məhz bu metodla təbii, axarlı görünür.
O, öldürdüyü qadına sanki vurulur, bu (ayağısürüşkən arvadı) gözəlliyi öləndən sonra qəhrəmana təbii gəlir. Çünki sağ olanda o gözəllik başqalarını əyləndirməyə, həzli dəqiqələr yaşatmağa, "adamotunun dişi tayı kimi əks tərəfin bədəninə dolanmağa xidmət edirdisə”, öləndən sonra – o mənfur ruh, o murdar xislət həmin qadının canından çıxır və o qadın cismani gözəlliyi ilə, üzündəki cizgilərin təbiiliyi ilə qəhrəmanın gözü qarşısında yenidən "dirilir”. Fahişə ölümüylə məsum körpəyə çevrilir – çünki onu pis yola çəkən ruhu – xisləti daha onunla deyil, o ancaq yaradılış gözəlliyindən ibarətdir, artıq damarlarında qaynayan qanı onu şəhvətə səsləmir, donan qanı onu süstləşdirib, müqəddəs sükuta qərq edib. Sevdiyimiz mənfi xislətli insanlar bizdən ya ölümlə, ya da məcburi ayrılıqla uzaq düşəndə biz onları yenidən sevirik. Çünki daha ondan növbəti pislikləri görmürük, sanki vaxt keçdikcə, məsafə uzandıqca qəlbimizdə günahsızlaşır. Beləcə, qismən də olsa, qarşı tərəfi bağışlayırıq.