Kortikospinal yol

Kortikospinal yol — beyin qabığından başlayan və onurğa beynindəki aşağı motor neyronları və interneyronlarında bitən, əzaların və bədənin hərəkətlərini idarə edən ağ maddə motor yolu.[1]

Kortikospinal yol
Kortikospinal yol
Kortikospinal yol
Latınca tractus corticospinalis
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kortikospinal yolda 1 milyondan çox neyron var və onlar adətən həyatın ilk 2 ilində miyelinləşirlər.[2]

Kortikospinal yol piramidal yollardan biridir, digəri kortikobulbar yoldur.

Anatomiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kortikospinal yol beynin bir neçə hissəsindən, o cümlədən təkcə motor bölgələrindən deyil, həm də ilkin somatosensor korteksdən[3] və premotor bölgələrdən[4] yaranır.[5]

Əksər neyronlar ya birincil motor korteksindən (precentral girus,[6] və ya Brodmann sahəsi 4) və premotor frontal bölgələrdən yaranır.[7][8] Kortikospinal neyronların təxminən 30% -i ilkin motor korteksdən,[9] 30% -i premotor korteksdən[10] və əlavə motor bölgələrindən, qalan 40% isə somatosensor korteks, alın payı və singulat girus[11] arasında paylanır.[12] Bu yuxarı motor neyronları neokorteksin V qatının piramidal hüceyrələrindən əmələ gəlir,[13] və ön beyindəki daxili kapsulun arxa əzasından keçərək ara beynin dibində yerləşən beyin qabığına daxil olur. Sonra hər iki yol beyin sapından,[14] körpüdən, daha sonra isə medullaya keçir.[7]

Kortikospinal yol kortikobulbar yol ilə birlikdə beyin sapının medullasının hər iki tərəfində iki piramida əmələ gətirir və onların adı piramidal yollar kimi gedir.[13] Kortikospinal neyronlar birbaşa əzələ nəzarəti üçün alfa motor neyronlarına birbaşa sinaps edir.

Betz hüceyrələri mikroskop altında çox görünən çox böyük hüceyrələrdir və onurğa beyninə proyeksiya edən hüceyrələrin yalnız 5%-ni təşkil etmələrinə baxmayaraq, motor siqnallarının ötürülməsi üçün çox vaxt ən vacib hesab olunurlar.[7] Bu hüceyrələr 70 m/s-dən çox yüksək keçiricilik sürəti ilə diqqət çəkir ki, bu da beyindən onurğa beyninə bütün siqnalların ən sürətlisidir.[12]

Hissələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kortikospinal yol 2 hissəyə bölünür:

  1. yan kortikospinal yol
  2. ön kortikospinal yol.

Yanal kortikospinal yolun neyronları orta xətti uzunsov medulla səviyyəsində keçir və yuxarı və aşağı ətrafları və barmaqları idarə edir.[13][8] Yan yol kortikon-onurğa yollarında birləşmələrin təxminən 90%-ni təşkil edir;[7] böyük əksəriyyəti medullada keçir, qalanları (təxminən 2-3%) isə eyni olaraq qalır. Qalan 10%-i onurğa beyninin ön hissəsinin neyronları onurğa beynində eyni olaraq qalır, lakin çıxdıqları onurğa siniri səviyyəsində dekussasiya edir və bədən, çiyin və boyun əzələlərini idarə edir.[13]

Funksiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kortikospinal yolun əsas məqsədi bədən və əzaların hərəkətlərini könüllü olaraq idarə etməkdir.

Bununla belə, somatosensor kortekslə əlaqələr piramidal yolların[15] bədəndən gələn məlumatların modulyasiyasına cavabdeh olduğunu göstərir.[13]

Əlaqələrin əksəriyyəti (75-80%) orta xətti medulla səviyyəsində, digərləri isə onurğa beyni səviyyəsində keçdiyi üçün beynin hər tərəfi bədənin əks tərəfindəki əzələləri idarə etməkdən məsuldur.[13]

Xəstələr piramidal yolların bəzi hissəsində zədələndikdən sonra bədənin müvafiq tərəfində iflic olurlar. Bununla belə, onlar incə hərəkətlərdən daha çox ümumi əsas hərəkətlərin bəzilərini yenidən öyrənə bilərlər.[7]

Bu o deməkdir ki, bu yollarda əlaqə incə hərəkət üçün çox vacibdir və zədələndikdə yalnız qismən bərpa mümkündür.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-23.
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20130603095043/http://www.destekgruplari.com/Group/GeneralInfo/479/transvers_miyelit_genel_bilgiler
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  5. ↑ Kolb, B. & Whishaw, I. Q. (2009). Fundamentals of human neuropsychology: Sixth edition. New York, NY: Worth Publishers.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 Purves, D. et al. (2012). Neuroscience: Fifth edition. Sunderland, MA: Sinauer Associates, Inc.
  8. ↑ 1 2 Kolb, B. & Whishaw, I. Q. (2014). An introduction to brain and behavior: Fourth edition. New York, NY: Worth Publishers.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  10. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-03.
  12. ↑ 1 2 Hall, Arthur C. Guyton, John E. (2005). Textbook of medical physiology (11th ed.). Philadelphia: W.B. Saunders. pp. 687–690. ISBN 978-0-7216-0240-0.
  13. ↑ 1 2 3 4 5 6 Kolb, B. & Whishaw, I. Q. (2009). Fundamentals of human neuropsychology: Sixth edition. New York, NY: Worth Publishers.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-04.
  15. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-04.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]