Mədəni müxtəliflik

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Mədəni müxtəliflik monokultura, qlobal monokultura və ya mədəni təkamülə bənzər mədəniyyətlərin homogenləşməsindən fərqli olaraq müxtəlif və ya fərqli mədəniyyətlərin atributudur. "Mədəni müxtəliflik" termini həm də müxtəlif mədəniyyətlərin bir-birinin fərqlərinə hörmət etdiyini ifadə edə bilər. Çox vaxt müəyyən bir bölgədə və ya bütövlükdə dünyada insan cəmiyyətlərinin və ya mədəniyyətlərinin müxtəlifliyinə istinad etmək üçün istifadə olunur. Bu, bir təşkilata və ya cəmiyyətə müxtəlif mədəni perspektivlərin daxil edilməsinə aiddir.

Ölkələr etnik və mədəni müxtəliflik səviyyəsinə görə sıralanır (James Fearon, 2003). Beynəlxalq səviyyədə mədəni müxtəliflik anlayışı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı tərəfindən təsis edildiyi 1945-ci ildən bəri müxtəlif ölkələr tərəfindən müdafiə olunur[1].

Dialoq və İnkişaf Naminə Ümumdünya Mədəni Müxtəliflik Günü UNESCO-nun Mədəni Müxtəliflik üzrə Ümumdünya Bəyannaməsindən sonra 2001-ci ilin noyabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən təsis edilmişdir. Onun məqsədi mədəni müxtəlifliyi, dialoqu və inkişafı təşviq etməkdir. Hər il mayın 21-də qeyd olunur. 2001-ci il Ümumdünya Bəyannaməsindən əvvəl YUNESKO "mədəniyyət" anlayışını bədii şah əsərlər kimi şərh edirdi. Ümumdünya Bəyannaməsi ilə antropologiyaya əsaslanan daha geniş bir anlayışı qəbul etdi. Müvafiq olaraq, mədəni müxtəliflik həyat tərzi, dəyər sistemləri, adət-ənənələr və inanclar da daxil olmaqla "cəmiyyətin və ya sosial qrupun unikal mənəvi, maddi, intellektual və emosional xüsusiyyətlərinin məcmusu" kimi müəyyən edilir. Ümumdünya Bəyannaməsinin on iki məqaləsi mədəni müxtəlifliyin təşviqi yollarına dair fəaliyyət planı ilə birlikdə dərc edilmişdir. Fəaliyyət planı mədəni müxtəlifliyi ifadə azadlığı, hərəkət azadlığı və yerli biliklərin qorunması kimi insan hüquqları ilə açıq şəkildə əlaqələndirirdi. Bəyannamə mədəni müxtəlifliyi yenilik və yaradıcılıq mənbəyi, həm iqtisadi, həm də şəxsi inkişafın hərəkətverici qüvvəsi kimi müəyyən edir. UNESCO 2002-ci il BMT-nin İnsan Hüquqları və Mədəni Müxtəliflik hesabatına təqdimat etdi və bəyannamənin bir hissəsinə istinad edərək, mədəni müxtəlifliyin azlıqların hüquqlarını pozmaq üçün istifadə edilməməli olduğunu və mədəni müxtəlifliyin fərdi azadlıqların qorunmasını tələb etdiyini vurğuladı.

Mədəni müxtəliflik müxtəlif mənaları ifadə edə bilər:

1. Tələb edilməli bir tarazlıq: deməli, dezavantajlı olduğu deyilən "mədəni azlıqların" xeyrinə hərəkətləri təşviq etməklə mədəni müxtəlifliyi müdafiə etmək ideyası
2. Nəsli kəsilməkdə olan "mədəni azlıqların" qorunması
3. "Mədəni qoruma" və ya "mədəni istisna" mədəniyyətin kommersiyalaşdırılmasına qarşı mədəniyyətin sosial baxışını müdafiə edir. Mədəni istisna mədəniyyət məhsullarının və xidmətlərinin orijinallığını, o cümlədən Avropa İttifaqının Mədəni Müxtəliflik haqqında Bəyannaməsində mədəni ifadələrin xüsusi tanınmasını vurğulayır. Bu kontekstdə məqsəd "əlverişsiz" mədəniyyətə zərərli sayılan "əmtəələşdirmə"yə qarşı "mədəni proteksionizm" kimi də tanınan qrantlar, tanıtım fəaliyyətləri və s. vasitəsilə mədəniyyətin inkişafına dəstək vermək
4. Bu müdafiə həm də 1990-cı illərin əvvəllərində Avropada uğursuzluğa düçar olmuş "mədəni hüquqlar" müddəalarının insan hüquqları təbəqəsinə daxil edilməsi mənasını verə bilər.

Müxtəliflik insanların özlərini başqaları üzərində təsdiqləmək üçün istifadə etdikləri "o insan məndən fərqlidir" kimi keyfiyyətlərə aiddir. Bu xüsusiyyətlərə demoqrafik amillər (məsələn, irq, cins və yaş), həmçinin dəyərlər və mədəni normalar daxildir. Dünyada meydana çıxan bir çox fərqli cəmiyyətlər bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənir və bu fərqlərin çoxu bu gün də davam edir. İnsanlar arasında mövcud olan ən bariz mədəni fərqlər dil, geyim və adət-ənənələrdir. Cəmiyyətlərin təşkilatlanma tərzində də mühüm fərqlər var; məsələn, onların ortaq əxlaqı, dini inancları və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi kimi. Mədəni müxtəlifliyi biomüxtəlifliyə bənzətmək olar.