Maastrixt meyarları

Maastrixt meyarları (konvergensiya meyarları) — ölkənin avrozonasına daxil olması üçün zəruri olan maliyyə və iqtisadi göstəriciləri. Bu meyarlar maliyyə sisteminin həyat qabiliyyətini, qiymət səviyyələrini və məzənnə sabitliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Meyarların məqsədi iqtisadi və valyuta birliyinin balanslaşdırılmış fəaliyyətini təmin etməkdir. Bu meyarlar İqtisadi və Valyuta İttifaqının qurulması və vahid Avropa valyutasına keçid proqramını elan edən 1992-ci il Avropa İttifaqı haqqında Müqavilə (Maastrixt Müqaviləsi) tərəfindən təqdim edilmişdir.[1]

Meyarların məzmunu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövlət maliyyəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövlət büdcəsində müsbət və ya sıfır balans olmalıdır. Müstəsna hallarda dövlət büdcəsinin kəsirinə yol verilir ki, bu da maliyyə ilinin sonuna ÜDM-in 3 faizindən çox olmamalıdır. Dövlət borcu maliyyə ilinin sonunda ÜDM-in 60%-dən çox olmamalıdır və ya inamla bu səviyyəyə yaxınlaşmalıdır[2].[3]

Valyuta məzənnəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövlət Valyuta Məzənnəsi Mexanizmində — 2 ən azı iki il ərzində iştirak etməli və öz valyutasının avroya nisbətdə məzənnəsinin sabitliyini təmin etməlidir.[4]

Qiymət sabitliyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkədə inflyasiyanın səviyyəsi qiymət sabitliyi sahəsində ən yaxşı nəticələr əldə etmiş (yəni minimal inflyasiya səviyyəsinə malik olan) üç Aİ üzvü olan dövlətin orta səviyyəsindən 1,5 faiz bəndindən çox olmamalıdır. Maraqlıdır ki, bu istinad səviyyəsi hesablanarkən təkcə avrozona ölkələrinin deyil, bütün Aİ ölkələrinin inflyasiya dərəcələri nəzərə alınır.[5]

Dövlət istiqrazları üzrə faiz dərəcələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkənin dövlət istiqrazları üzrə 10 il müddətinə uzunmüddətli faiz dərəcəsi qiymət sabitliyi sahəsində ən yaxşı nəticələr əldə etmiş Aİ-nin üç üzv dövlətində bu dərəcəsin orta səviyyəsindən 2 faiz bəndindən çox olmamalıdır.[6]

Hüquqi yanaşma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avro zonasına daxil olan ölkə öz milli mərkəzi bankının müstəqilliyini təmin etməli və statusunu Avropa Mərkəzi Banklar Sisteminin (ESCB) Əsasnaməsinə uyğunlaşdırmalıdır.[7]

Əlavə göstəricilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu meyarlara əlavə olaraq, Avropa Komissiyası və Avropa Mərkəzi Bankı qiymətləndirərkən bazar inteqrasiyasının nəticələrini, tədiyə balansının vəziyyətini və inkişafını, habelə xüsusi əmək xərclərini və digər qiymət indekslərinin işlənməsini də nəzərə ala bilər. avrozonaya daxil olmaq istəyən dövlət. Ölkə İqtisadi-Valyuta İttifaqına tamhüquqlu üzv olduqdan sonra da dövlətin maliyyə sektorunun sabitliyi (büdcə kəsiri və borc) meyarlarını yerinə yetirməli olacaq.[8]

Tənqidi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox iqtisadçı Maastrixt kriteriyalarını tənqid edir, çünki onların fikrincə, Avrozona optimal valyuta zonası deyil.[9]

Avrozona daxilində sabit qiymət səviyyəsinin saxlanması zərurətinə baxmayaraq, Avropa Valyuta İttifaqı ölkələri arasında qiymət və əmək haqqı səviyyələrində müəyyən fərqlər mövcuddur ki, bu da meyarlardan birinə ziddir. Nəticədə qeyri-kamil rəqabət yaranır.[9]

Valyuta ittifaqına daxil olan ölkə muxtar pul siyasəti aparmaq qabiliyyətini itirir. Müvafiq olaraq, dövlət borcunun artması halında ölkənin daxili faiz dərəcəsini dəyişməsinə ehtiyac yoxdur, bu artım inflyasiya və devalvasiya risklərini kompensasiya etməli olacaq. Borcların artması ilə əlaqədar maliyyə bazarlarında yaranan mənfi nəticələr borclu ölkəyə deyil, bütün Avropa Valyuta İttifaqına təsir edir.

Üzən məzənnədən imtina edərkən, nəzərdən keçirilən region daxilində qiymət elastikliyi lazımdır. Valyuta zonasının bir ölkəsi daxilində daxili şoklar yalnız istehsal amillərinin, xüsusən də əməyin sərbəst hərəkəti vəziyyətində bütün pul ittifaqına təsir göstərmir. Əgər bu baş verməsə, o zaman regionda üzən məzənnədən istifadə etmək daha səmərəli olardı. Və İrlandiya, İtaliya, İspaniya, Portuqaliya və Yunanıstan real valyuta məzənnələrindəki dəyişikliklərə cavab olaraq faiz dərəcələrini artırmalı olmasalar da, bu üstünlük mallarının rəqabət qabiliyyətinin aşağı düşməsi ilə kompensasiya edilir.[10] Muxtar pul siyasəti vəziyyətində daxili şoklar nominal məzənnənin dəyişməsi ilə yumşalana bilər.

Maastrixt müqaviləsinə əsasən, ölkənin dövlət borcu ÜDM-in 60%-dən, büdcə kəsiri isə 3%-dən çox olmamalıdır. Bu iki sərhəd aşağıdakı düsturdan istifadə etməklə uzunmüddətli iqtisadi artımın 5% səviyyəsində olması ehtimalı nəzərə alınmaqla əldə edilmişdir:

Bununla belə, Avrozona ölkələri üçün iqtisadi artımın 5% olacağı ehtimalı real deyil. İqtisadi artımın ildə ən azı 2% olacağını fərz etsək, o zaman ölkənin büdcə kəsiri ÜDM-in 3%-i olduğu halda dövlət borcu ÜDM-in 150%-i səviyyəsində olacaq ki, bu da qəbuledilməz göstəricidir. Ona görə də iqtisadi artımın 2% olması şərti ilə dövlət büdcəsinin kəsiri 1,2%-ə endirilməlidir. Yalnız bu halda hər iki Maastrixt meyarına cavab vermək olar.[11] Əgər dövlət borcuna xidmət nominal ÜDM artımını üstələyirsə, ölkə büdcə profisiti nümayiş etdirməlidir. Əks halda dövlət borcu artacaq

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Full text of the Treaty of Amsterdam". Eur-Lex. 2 October 1997. 9 March 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2013.
  2. ↑ "EMI Annual Report 1994" (PDF). European Monetary Institute (EMI). April 1995. 6 January 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 November 2012.
  3. ↑ "Progress towards convergence (Nov 1996)" (PDF). EMI. Nov 1996. 15 January 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 November 2012.
  4. ↑ "Convergence Report (May 2010)" (PDF). European Central Bank. May 2010. 16 October 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 November 2012.
  5. ↑ "Convergence Report 2013" (PDF). European Commission. 3 June 2013. 2 April 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 September 2024.
  6. ↑ "Luxembourg Report prepared in accordance with Article 126(3) of the Treaty" (PDF). European Commission. 12 May 2010. 10 May 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 November 2012.
  7. ↑ "POLICY POSITION OF THE GOVERNING COUNCIL OF THE EUROPEAN CENTRAL BANK ON EXCHANGE RATE ISSUES RELATING TO THE ACCEDING COUNTRIES" (PDF). European Central Bank. 2003-12-18. 2021-02-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  8. ↑ "REPORT FROM THE COMMISSION – CONVERGENCE REPORT 2002 SWEDEN". European Commission. 2002-05-22. 2020-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  9. ↑ 1 2 Knoll, B., Pitlik, H.:Entwicklung und Perspektiven der Europäischen Union, Nomos Verlagsgesellschaft Baden Baden, 2009, S. 9ff.
  10. ↑ "Convergence Report (May 2012)" (PDF). European Central Bank. May 2012. 25 October 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2012.
  11. ↑ "European Economy no 1/2006: Convergence Report December 2006" (PDF). European Commission. December 2006. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-09-24.