Molekulyar dispersiya
 | Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Molekulyar dispersiya ya da işıq səpələnməsi- molekulyar refraksiyasına analoji olaraq maddələrin tərkiblərini və quruluşlarını təyin edən xüsusi kəmiyyətdir.
Təyin olunması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hər maddəni xarakterizə edən dispersiya onun iki müəyyən olunmuş dalğalarının şüasındırma əmsalları fərqi ilə təyin olunur.
| İşıq mənbəyi | Adlandırılma | Rəng | Dalğanın uzunluğu |
|---|---|---|---|
| Hidrogen çubuğu | C | Qırmızı | 656.3 |
| Natrium lampası | D | Sarı | 589.3 |
| Dəmir lampası | E | Yaşıl | 527.0 |
| Hidrogen trubası | F | Mavi | 486.1 |
| —"— | G | Bənövşəyi | 434.1 |
Adətən, bunun üçün elementlərin atom spektrində olan dalğaların uzunluğuna görə ən parlaq xətlərinə cavab verən şüalar götürülür. Təyin olunmuşdur ki, işıq üçün şüasındırma əmsalının ən böyük qiyməti daha kiçik dalğa uzunluğuna malikdir və əksinə.
Molekulyar dispersiyaların növləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Laboratoriya təcrübəsində daha çox işıq mənbəyi olan sarı natrium xətti D, həmçinin F və G hidrogen xətləri götürülür. nF – nG fərqi orta dispersiya kimi, aşağıdakı nisbət nisbi dispersiya:
(n(F)–nG)/nD *105
Bu nisbət isə :
(n(F)–nG)/ρ *104 xüsusi dispersiya adlandırılır. Xüsusi dispersiya maddənin iki müxtəlif uzunluqda dalğalarının (F, G) refraksiya əmsalları fərqinin onun sıxlığına nisbəti ilə təyin edilir.
Neft məhsullarının xüsusi dispersiyalığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Neft məhsullarının xüsusi dispersiyalığı onların kimyəvi tərkibi və şüasındırma əmsallarının arasındakı asılığı göstərir. Bu asılılıqdan istifadə etməklə neft kimyasında neft fraksiyalarının qrup tərkibini təyin etmək mümkündür. Xüsusi dispersiya additivdir və qarışdırma qayda-qanununa əsasən hesablana bilər. Bu qayda benzinin tərkibindəki arenlərin təyininə imkan verir. Müqayisədə arenlərin xüsusi dispersiyaları alkanların və sikloalkanların dispersiyalarından qat-qat yüksəkdir.
Karbohidrogenlərin müxtəlif homoloji sıralarının xüsusi dispersiyasının dəyəri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Doymuş karbohidrogenlə=99
- Arenlər
- benzol=190.5
- toluol=184.9
- Etilbenzol, ksilol=179.2
- Monotsikliklilər=200-ə qədər
- Politsiklikyüksək temperaturda qaynayanlar=465-ə qədər
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, dispersiyanın təyini üçün ən vacib göstəricilərdən biri şüasındırma əmsalı və sıxlıqdır. Ən dəqiq və tez şüasındırma əmsalı 1.33·10−4 – 1.78·10−4 intervalda və maddənin dispersiyalıllığı ±1.5·105 dəqiqliyi ilə Pulfrix (ИРФ-2) refraktometrində ölçülür.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Технический словарь том II. Удельная дисперсия. Стр. 236
- Справочник химика 21, Химия и химическая технология. Атомная рефракция, стр. 56.