Murtuz (roman)
Murtuz — Orxan Kamalın 1952-ci ildə nəşr olunan məşhur romanı.
| Murtuz | |
|---|---|
| Murtaza | |
| Müəllif | Orxan Kamal |
| Orijinalın dili | türkcə |
| Ölkə |
 Türkiyə |
| Orijinalın nəşr ili | 1952 |
| Əvvəlki | Avara illər (kitab) |
| Sonrakı | Cəmilə (roman) |
| ISBN | 9789752893795 |
Türk ədəbiyyatının önəmli əsərlərindən olan roman yazıldığı gündən bəri dəfələrlə kino və tamaşalara mövzu olan Gözətçi Murtuz obrazından qara yumorla yüklənmiş bir dillə bəhs edir. Hadisələr 1941–1947-ci illər arasında Adananın kasıb fəhlə məhəlləsində baş verir. Roman, ixtiyar və həqiqət anlayışı arasında ilişib qalan, öz doğruluğuna güzəştə getməməyə çalışdıqca daha həll olunmaz vəziyyətlərə düşən, bu arada insanlara deməkdən uzaqlaşan və müdafiə edən bir fərdin başına gələnlərin kədərli komediyasıdır.
Murtuz ilk dəfə 1952-ci ildə "Vətən" qəzetində felyetona çevrilib. Bu, Orxan Kamalın seriallaşdırılmış ilk romanıdır. Əsər elə həmin il Varlık Nəşriyyatı tərəfindən 180 səhifəlik kitab olaraq nəşr edilmiş və böyük diqqət çəkmişdir. İkinci nəşri 1957-ci ildə Varlık Nəşrləri, üçüncü nəşri isə 1964-cü ildə Cem Nəşrləri tərəfindən nəşr edilmişdir. Orxan Kamal 180 səhifəlik kitabın roman deyil, ancaq "böyük hekayə" kimi qəbul edilə biləcəyini düşünürdü. Ona görə də əsərin birinci və üçüncü hissələrini genişləndirdi. Genişləndirilmiş dördüncü nəşr 1969-cu ildə Cem Nəşrləri tərəfindən nəşr edilmişdir.
Orxan Kamal Murtuzun davamı olan başqa bir roman yazmağa başladı, lakin onu tamamlaya bilmədi.
Kitab 1986-cı ildə Müjdat Gәzәnin baş rolda çəkildiyi filmdə kinoya köçürüldü.
Məzmun
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kitabın qəhrəmanı Murtuz Yunanıstandan Çukurovaya əhali mübadiləsi ilə gələn mühacirdir. Ən böyük arzusu əmisi Kolağası Həsən kimi əsgər olub şəhid olmaq idi. Mübadilə edildikdən sonra Çukurovaya gələn mühacirlər torpaqlarını satıb malikanə və ev alacaq qədər varlandılar. Murtuz və onun kimi düşünənlər isə azan sahibi olduqlarına şükür edir, mal istəmirdilər. Murtuz mülk istəməsə də, ailəsi istəyirdi. Qardaşı varlanmağı bacardı. Anası pul çatışmazlığından dünyasını dəyişib. Murtuz bacısı ilə birlikdə İstanbula gəlib. Murtuz Çukurovada bir qızla tanış olub və ondan xoşu gəlib. Qızı bəyənməsinin əsas səbəbi qızın atasının Murtuz kimi düşünməsi və varlanmaqdan narahat olmamasıdır. Murtuz sonradan bu qızla evlənib.
Murtuz həmişə oğul istəyirdi ki, dayısına oxşasın və onun kimi hərbçi olub, döyüşlərdə şəhid olsun. Qızlardan sonra bir oğlan uşağı olub, adını Həsən qoyub. Həsən əmisinə istədiyi kimi oxşamırdı. Futbolu sevirdi, atasının istədiyi kimi hərbi məktəbə getmirdi, rəssamlıq məktəbinə gedirdi. Murtuz da yeni doğulan Həsənə ümidini saxladı. Murtuz yeni doğulan övladının adını da Həsən qoyub. Murtuz elə bilirdi ki, kiçik oğlu Həsən də onun istədiyi kimidir. Halbuki Həsən atasını aldadırmış. Atası böyüyəndə hansı məktəbə gedəcəyini soruşduqda, Qalalı Hərbi Liseyi deyəndə Murtuz çox sevindi, dünya onundu. Əslində Həsən atasından pul almaq üçün belə deyərək atasını aldadırmış.
Murtuz bunu başa düşmədi. Murtuz işə başladığı fabrikdə fəhlələrin xoşuna gəlmirdi. Çünki işçilər işdən yayınır, işlərini gecikdirirdilər. Mürtəza onlara mane olduğu üçün fəhlələr onu bəyənmədiyi üçün məhəllədəkilər kimi oyun oynayaraq onu işdən çıxartmağa çalışsalar da, buna nail ola bilməyiblər. Çünki elm müdiri Murtuz etibar edib, ona tam səlahiyyət verib. O qədər ki, həmyerlisi Nuh belə təəccübləndi. Buna səbəb fabrikdə pisləşən nizam-intizamın Murtuzun sayəsində yaxşılaşması idi. Murtuzun kiçik oğlu Həsən atasını nəinki aldadıb, hətta bir gün ərzaq mağazasından çörək oğurlayıb. Murtuz bunu eşidəndə çox kədərləndi və az qala yıxılacaqdı. Ərzaq dükanı Həsəni bağışlayacaq, cəzasını ləğv edəcəkdi, amma oğlunun ona etdiyi əməl Murtuzun xoşuna gəlmədi və onu bağışlamadı, məhkəmədə hakimə cəzasını çəkməli olduğunu deyib zalı tərk etdi.