Neftlərin təsnifatı

Neftlərin təsnifatı

Müasir anlayışlara görə, neft aşağı və yüksək molekullu karbohidrogen və digər üzvi birləşmələrin mürrəkkəb qarışığından ibarət bir komponentdir. Nefti təşkil edən əsas elementlər: karbon 83–87% və hidrogen 12–14% arasında dəyişir. Neftin tərkibinə digər elementlərdən kükürd, azot və oksigendə daxildir. Neftin tərkibində olan kükürdün miqdarı dəyişkəndir: bir neçə yüzdə və hətta mində birdən 6–8%-ə qədər, bəzi hallarda 10-a və hətta 14%-ə qədər olur. Kükürd birləşmələri neft məhsullarının keyfiyyətinə əhəmiyyətli (ən çox mənfi) təsir göstərir. Azot və oksigen az miqdarda neftlərin tərkibinə daxildir: azot 0,02–1,7%, oksigen 0,05–3,6%. Əlavə olaraq neftlərdə əhəmiyyətsiz miqdarda çoxlu elementlərə rast gəlinir. Əsrin əvvəllərindən etibarən, neftlərin təsnifatını vermək üçün bir çox cəhdlər edildi, bunlardan əsas üç qrupu göstərmək olar:

• kimyəvi ;
• geokimyəvi (genetik);
• texnoloji (sənaye, ticarət).

Neftlərin kimyəvi təsnifatı üçün müxtəlif variantlar təklif edilmişdir: onlardan iki alt təsnifatı ayırmaq olar. Birinci alt təsnifat neftləri fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə ayırır:

• neftin sıxlığı;
• 360^o C -ə qədər distillə edilmiş yüngül fraksiyaların məhsuldarlığı;
• qatranlı-asfalten maddələrin tərkibi;
• bərk karbohidrogenlərin (parafin) tərkibi.

Neftin sıxlığı ρ₄ ²⁰

• 0 — çox yüngül, çox aşağı sıxlıq (ρ≤0,80)
• 1 — yüngül, aşağı sıxlıq (0,80< ρ≤0,84)
• 2 – orta sxılıqlı neftlər (0,84< ρ≤0,88)
• 3 – ağır, yüksək sıxlıqlı (0,88< ρ≤0,92)
• 4 – çox ağır, çox yüksək sıxlıqlı (ρ≤0,92)

Yüngül fraksiyaların kütlə tərkibi (q360, %)

• 0 – az miqdarda yüngül fraksiyalı neft (q360 ≤25)
• 1 – orta həcmli yüngül fraksiyalı neft (25< q360≤50)
• 2 – yüksək miqdarda yüngül fraksiyalı neft (25< q360≤75)
• 3 – çox yüksək miqdarda yüngül fraksiyalı neft (75< q360≤100)

• 0 – az kükürdlü neftlər (0≤S≤0,5)
• 1 – orta kükürdlü neftlər (0,5≤S≤1)
• 2 — kükürdlü neftlər (1<S<3)
• 3 – yüksək kükürdlü neftlər (S>3)

• 0 — az qatranlı neftlər(0≤As≤10)
• 1 — qatranlı neftlər(10≤As≤20)
• 2 – yüksək qatranlı neftlər (20≤As≤35)

• 0 — aşağı parafinli neftlər (P≤5)
• 1 — parafinli neftlər (5<P≤10)
• 2 – yüksək parafinli neftlər (P>10)

İkinci alt təsnifat, neftləri karbohidrogen tərkibinə və alkanlar, tsikloalkanlar və arenlərin (parafinik, naftenik və aromatik karbohidrogenlər) kütləsinə görə bölür. Bu alt təsnifat üçün bir sıra variantlar təklif edilmişdir. Neftin kimyəvi tərkibini əks etdirən ən əlçatan və məqbul təsnifat, Qroznı neft tədqiqat institutunun (ГрозНИИ) təsnifatıdır. Bu təsnifat neftdəki bir və ya bir neçə karbohidrogen sinfinin üstünlük təşkil etməsinə əsaslanır. Neftləri ayırırlar:

• parafinli;
• parafinli-naftenli;
• naftenli;
• parafin-naften-aromatik;
• naften-aromatik;
• aromatik.

Parafinli neftlərin bütün fraksiyalarında əhəmiyyətli miqdarda alkanlar vardır. Parafin-naften neftlərində, alkanlarla birlikdə, tsikloalkanlar nəzərəçarpacaq miqdarda olur; alkan tərkibi azdır. Naften neftləri tsikloalkanların yüksək (60% -ə qədər və daha çox) tərkibi ilə xarakterizə olunur; bu yağlarda az alkan var; qatranlar və asfaltenlər də məhdud miqdarda mövcuddur. Parafin-naften-aromatik neftlərdə hər üç sinifdən olan karbohidrogenlər təxminən bərabər miqdarda, bərk parafinlər az miqdarda (1,5%-dən çox deyil), qatran və asfaltenlərin miqdarı 10%-ə çatır. Naftenik-aromatik neftlər, tsikloalkanlar və arenlərın üstünlük təşkil etməsi ilə xarakterizə olunur, alkan az miqdarda mövcuddur. Neftdə bərk parafinlərin miqdarı 0,3%-i, asfalten qatranlarının tərkibi isə 15–20%-i keçmir. Aromatik yağlar yüksək aren tərkibi və yüksək sıxlığı ilə xarakterizə olunur.

Bu təsnifatlar tarixi baxımından neftləri geoloji və geokimyəvi nəzərdən keçirir; neftin əmələ gəlməsi nəzəriyyəsi onların yaranmasının əsasını təşkil edir. Yer qatının dərinliklərində yağların əmələ gəlməsi və çevrilməsi şərtləri ilk növbədə kimyəvi tərkibində öz əksini tapdığından, geokimyəvi (genetik) təsnifatlar çox vaxt kimyəvi təsnifatlarla sıx bağlı olur. Geokimyəvi (genetik) təsnifatların öyrənilməsi müəyyən çətinliklər ilə əlaqədardır:

• indiyə qədər neft əmələgəlmə prosesinə hansı faktorların daha çox təsir etdiyi sualları mübahisəli olaraq qalır;
• təklif olunan təsnifatlar ilkin neft mənbəyi maddənin tərkibinin neftin növünə təsirini nəzərə almır.

Alimlərin fikrincə, geokimyəvi təsnifat iki hissədən ibarət olmalıdır:

• birinci hissə (genetik) nefti yaradan üzvi maddələrin xüsusiyyətlərinə görə
• ikinci hissə (geokimyəvi) — ikincili çevrilmə xüsusiyyətlərinə görə bölməlidi

Bu cür təsnifatlar praktik əhəmiyyətə malikdir. Onlar nefti müəyyən neft məhsullarının istehsalı üçün xammal kimi xarakterizə edən göstəricilərə əsaslanır. Bu təsnifatların əsas məqsədi müəyyən neftin emalı üçün ən rasional sxemin seçilməsini asanlaşdırmaq, həmçinin əldə edilən məhsulların keyfiyyətini proqnozlaşdırmaqdır. SSRİ-də öyrənilmiş texnoloji təsnifata görə neftlər aşağıdakı növlərə bölünür: - neftin tərkibində üç sinif kükürd var

• I — ≤0,50
• II – 0,51–2,00
• III — > 2,00–350⁰C –də qovulmuş fraksiyanın çıxımı 3 növdü
• T1 -> 55,0
• T2 – 45,0–54,9
• T3 — <45

- potensial baza yağları tərkibinə görə dörd qrupdu

• И1 — >95
• И2 – 90–95,0
• И3 – 85–89,9
• И4 — <85

- neftin tərkibində parafin 3 növdü

• П1 — ≤1,50
• П2–1,50–6,00
• П3 — >6,00

Ümumiyyətlə, neft, verilən neftin uyğun olduğu sinif, növ, qrup, alt qrup və növün təyin edilməsindən ardıcıl olaraq tərtib edilmiş bir şifrə ilə xarakterizə olunur.

Neftemalı zavodlarının tipik sxemi (NEZ)

NEZ sxemi ibarətdi:

• tələb olunan bu və ya digər çeşiddən
• emal olunmuş neftin keyfiyyətindən
• texnoloji proseslərin işlənmə vəziyyətindən.

• Батуева И.Ю., Гайле A. A., Поконова Ю.В. и др. Химия нефти. — Л.: Химия, 1984. — 360 с.
• Ван-Нес К., Ван-Вестен К. Состав масляный фракций нефти и их состав. — М.: Издательство ИЛ, 1954. — 466 с.
• Гуревич И.Л. Технология переработки нефти и газа. — М.: Химия, 1972. — Т. 1. — 360 с.
• Карцев А.А. Основы геохимии нефти и газа. — М.: Недра, 1969. — 272 с.
• Леффлер У.Л. Переработка нефти. — М.: ЗАО "Олимп-Бизнес", 2004. — 466 с. — ISBN 5-901028-05-8.
• Литовченко Е.Е. Перестройка мировых энергетических рынков: возможности и вызовы для России / под ред. Жукова С.В.. — М.: ИМЭМО РАН, 2015. — 152 с. — ISBN 978-5-9535-0426-3.
• Мановян А.К. Технология первичной переработки нефти и природного газа. — М.: Химия, 2001. — 568 с. — ISBN 5-7245-1192-4.
• Проскуряков В.А., Драбкин А.Е. Химия нефти и газа. — Санкт-Петербург: Химия, 1995. — 448 с. — ISBN 5-7245-1023-5.
• Соколов В.А., Бестужев М.А., Тихомолова Т.В. Химический состав нефтей и природных газов в связи с их происхождением. — М.: Недра, 1972. — 276 с.
• Norman J. Hyne. Dictionary of Petroleum Exploration, Drilling & Production. — Tulsa, Oklahoma: PennWell Corporation, 2014. — С. 124. — 769 с. — ISBN 978–0878143528.