Neyrohormon

Neyrohormon — neyroendokrin hüceyrələr (həmçinin neyrosekretor hüceyrələr adlanır) tərəfindən qana istehsal olunan və ifraz olunan hər hansı bir hormon.[1][2] Tərifinə görə, hormonlar olmaqla, sistemli fəaliyyət üçün qan dövranına salınırlar, lakin onlar həm də neyrotransmitter rolunu və ya avtokrin (daxili) və ya parakrin (yerli) paylaşıcı kimi ola bilərlər.[3]

Hipotalamusun sərbəst buraxılması hormonları xüsusi hipotalamus neyronlarında olan neyrohipofiz hormonlarıdır və onlar hipofizin orta, yüksək və arxa hissəsinə qədər paylanır. Böyrəküstü vəzin beyin maddəsi xromaffin hüceyrələrində adrenomedulyar hormonlar istehsal edir, bu hüceyrələr struktur baxımından postsinaptik simpatik neyronlara çox bənzəyir, baxmayaraq ki, onlar neyron olmasalar da, neyron qabığın törəmələridirlər.[4]

Hər ikisi enteroendokrin hüceyrələr olan enterokromaffin və enterokromafinəbənzər hüceyrələr, neyron törəmələri olmasalar da, xromaffin hüceyrələrə struktur və funksional oxşarlıqlarına görə neyroendokrin hüceyrələr hesab olunurlar.[5] Digər neyroendokrin hüceyrələr bütün bədənə səpələnmişdir. Neyrohormonlar neyrosekretor hüceyrələr tərəfindən ifraz olunur.

Hormonların sərbəst buraxılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hipofizyotrop və ya hipotalamik hormonlar olaraq bilinən sərbəst buraxılan hormonlar hipotalamusda müxtəlif növ ixtisaslaşmış neyronlar tərəfindən istehsal olunur. Daha sonra onlar neyron aksonları boyunca orta əsas hissəsini təşkil edən akson uclarına daşınaraq burada saxlanılır və hipofiz portal sisteminə buraxılır. Sonra tez bir zamanda ön hipofiz vəzinə çatırlar və burada hormonal fəaliyyət göstərirlər.

Qalan hormonlar sistemli dövriyyəyə daxil olur, burada parçalanır və nisbətən az təsir göstərir. Bu hormonların sintezi, nəzarəti və sərbəst buraxılması hormonal, yerli və sinaptik siqnallarla (neyrotransmitterlər) birgə tənzimlənir.[6][7] Müəyyən edilmişdir ki, müxtəlif hormonlar ifraz edən neyronlar buraxılma zamanı impulsları boşaldır və bu, davamlı buraxılmadan daha effektiv olan pulsatil buraxılışa səbəb olur.[8]

Hipofiziotrop hormonlara aşağıdakılar daxildir:

  • Tirotropin azad edən hormon
  • Kortikoliberin
  • Somatoliberin
  • Somatostatin
  • Qonadotropin azad edən hormon
  • Dopamin
  • Neyrotenzin

Neyrohipofiz hormonları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Neyrohipofiz hormonları hipotalamusun böyük hüceyrəli sekretor neyronlarında sintez olunur. Daha sonra onlar huni formalı sapın içərisindəki neyronların aksonları boyunca öz aksonlarının uclarına daşınaraq posterior hipofizin sinir hissəsini təşkil edir, burada saxlanılır və sistemli dövriyyəyə buraxılır. Bu hormonların sintezi, nəzarəti və sərbəst buraxılması hormonal, yerli və sinaptik siqnallarla birgə tənzimlənir.[9]

Neyrohipofiz hormonlarına aşağıdakılar daxildir:

Məhz bu yolla oksitosin və vazopressin hormonlarının böyük əksəriyyəti sistem dövriyyəsinə çatır.

Adrenomedulyar hormonlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adrenomedulyar hormonlar adrenal medulladan xromafin hüceyrələr, mərkəzi sinir sistemi ilə əlaqəli neyrosekretor hüceyrələr tərəfindən ifraz olunan katekolaminlərdir.[10] Katexolaminlərin sintezi, saxlanması (xromafin hüceyrələrində) və sərbəst buraxılması müvafiq presinaptik simpatik neyronların sinaptik girişi, həmçinin hormonal və yerli girişlər ilə birlikdə tənzimlənir.[11][12]

Adrenomedulyar hormonlara aşağıdakılar daxildir:

Enteral neyrohormonlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həzm sisteminin lümenini əhatə edən epitelin enterokromaffin hüceyrələri serotonin, mədə vəzilərinin enterokromafin hüceyrələri isə histamin ifraz edir. Onların sintezi, saxlanması və hormonların salınması hormonal, yerli və sinir siqnalları ilə birgə tənzimlənir.[13][14][15][16][17]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Purves, William K.; Sadava, David; Orians, Gordon H.; Heller, H. Craig. Life: The Science of Biology (6th). Massachusetts: Sinauer Associates. 2001. səh. 718. ISBN 978-0-7167-3873-2.
  2. ↑ Nelson. 2005 An Introduction To Behavioral Endocrinology, Third Edition
  3. ↑ Purves et al. p. 714.
  4. ↑ Unsicker K, Huber K, Schütz G, Kalcheim C. "The chromaffin cell and its development". Neurochemical Research. 30 (6–7). Jun–Jul 2005: 921–5. doi:10.1007/s11064-005-6966-5. PMID 16187226.
  5. ↑ Andrew A. "Further evidence that enterochromaffin cells are not derived from the neural crest". Journal of Embryology and Experimental Morphology. 31 (3). June 1974: 589–98. PMID 4448939.
  6. ↑ Meites J, Sonntag WE. "Hypothalamic hypophysiotropic hormones and neurotransmitter regulation: current views". Annual Review of Pharmacology and Toxicology. 21. April 1981: 295–322. doi:10.1146/annurev.pa.21.040181.001455. PMID 6112966.
  7. ↑ Nillni EA. "Regulation of the hypothalamic thyrotropin releasing hormone (TRH) neuron by neuronal and peripheral inputs". Frontiers in Neuroendocrinology. 31 (2). April 2010: 134–56. doi:10.1016/j.yfrne.2010.01.001. PMC 2849853. PMID 20074584.
  8. ↑ Brown, A. G. Nerve cells and nervous systems : an introduction to neuroscience. London: Springer. 2001. 200. ISBN 978-3-540-76090-0.
  9. ↑ Burbach JP, Luckman SM, Murphy D, Gainer H. "Gene regulation in the magnocellular hypothalamo-neurohypophysial system". Physiological Reviews. 81 (3). July 2001: 1197–267. doi:10.1152/physrev.2001.81.3.1197. PMID 11427695. 2017-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24.
  10. ↑ Chung KF, Sicard F, Vukicevic V, Hermann A, Storch A, Huttner WB, Bornstein SR, Ehrhart-Bornstein M. "Isolation of neural crest derived chromaffin progenitors from adult adrenal medulla". Stem Cells. 27 (10). October 2009: 2602–13. doi:10.1002/stem.180. PMID 19609938.
  11. ↑ Gasman S, Chasserot-Golaz S, Bader MF, Vitale N. "Regulation of exocytosis in adrenal chromaffin cells: focus on ARF and Rho GTPases". Cellular Signalling. 15 (10). October 2003: 893–9. doi:10.1016/S0898-6568(03)00052-4. PMID 12873702.
  12. ↑ Bornstein SR, Ehrhart-Bornstein M. "Ultrastructural evidence for a paracrine regulation of the rat adrenal cortex mediated by the local release of catecholamines from chromaffin cells". Endocrinology. 131 (6). December 1992: 3126–8. doi:10.1210/endo.131.6.1446648. PMID 1446648.
  13. ↑ Prinz C, Zanner R, Gerhard M, Mahr S, Neumayer N, Höhne-Zell B, Gratzl M. "The mechanism of histamine secretion from gastric enterochromaffin-like cells". The American Journal of Physiology. 277 (5 Pt 1). November 1999: C845–55. PMID 10564076.
  14. ↑ Rhee SH, Pothoulakis C, Mayer EA. "Principles and clinical implications of the brain-gut-enteric microbiota axis". Nature Reviews. Gastroenterology & Hepatology. 6 (5). May 2009: 306–14. doi:10.1038/nrgastro.2009.35. PMC 3817714. PMID 19404271.
  15. ↑ Haas HL, Sergeeva OA, Selbach O. "Histamine in the nervous system". Physiological Reviews. 88 (3). July 2008: 1183–241. doi:10.1152/physrev.00043.2007. PMID 18626069. 2011-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24.
  16. ↑ Rodriguez-Diaz R, Dando R, Jacques-Silva MC, Fachado A, Molina J, Abdulreda MH, Ricordi C, Roper SD, Berggren PO, Caicedo A. "Alpha cells secrete acetylcholine as a non-neuronal paracrine signal priming beta cell function in humans". Nature Medicine. 17 (7). June 2011: 888–92. doi:10.1038/nm.2371. PMC 3132226. PMID 21685896.
  17. ↑ Sandor A, Kidd M, Lawton GP, Miu K, Tang LH, Modlin IM. "Neurohormonal modulation of rat enterochromaffin-like cell histamine secretion". Gastroenterology. 110 (4). April 1996: 1084–92. doi:10.1053/gast.1996.v110.pm8612997. PMID 8612997.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]