Odişi (tarixi bölgə)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Odişi.

Odişi (gürc. ოდიში) Qərbi Gürcüstanda keçmiş Mingreliya knyazlığının əsas mülkü olan tarixi bölgədir. 19-cu əsrin əvvəllərindən bu toponimi Sameqrelo (Mingrelia) əvəz etmişdir[1].

Odişi
42°34′30″ şm. e. 41°40′40″ ş. u.
Xəritəni göstər/gizlə
Odişi xəritədə
Odişi
Odişi

Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gürcüstanın əksər tarixi bölgələri kimi Odişanın da dəyişkən sərhədləri vardı.[2] Qərbdə Qara dəniz və şərqdə Tsxenistski çayı ilə sərhəddir; Şimalda Takveri dağları, Rioni çayı cənubda Odişi ilə Guria arasındakı sərhədi meydana gətirdi. Sözün daha dar mənasında Odişi, Qara dəniz tərəfindən yuyulan İnguri və Tehuri çayları arasında bir torpaq sahəsi deməkdir. Əsas şəhər və ən böyük yaşayış yeri Zuqdidi idi. Martvilidəki Çkondidi, əsas xristian katedrali olaraq xidmət etdi. Odişi xalqı üçün gürcü cin odişarı idi.[3]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Odişi xəritəsi (1654).

Odişi ilk dəfə Gürcüstan salnamələrində, Kraliça Tamarın hakimiyyəti dövründə (1184–1213-cü illərdə hökmranlıq etmişdir), müvafiq yerlərdən gələn Bediani və Dadiani ailə adları olan bir sülalədən bir eristavi ("hersoq") tərəfindən idarə olunan bir fiefdom olaraq görünür. İndi Dadiani adlanan sülalə, 1490-cı illərdə Gürcüstan krallığının süqutundan sonra suveren şahzadələr oldu[4]. Başlanğıcda və erkən müasir gürcü tarixi ədəbiyyatında Odişi həm bölgənin, həm də Dadianinin idarə etdiyi bütün knyazlığın adı idi. İkincisi, Avropalılara Mingrelia olaraq yaşadıqları əsas qrupun adı ilə tanındı, lakin Odişi ilə Mingreliya Knyazlığının iki əsas bölməsindən birinin adı olaraq da tanış idilər.[5][6][7] Mingrelianın gürcü ekvivalenti Samegrelo, daha çox qeydlərdə qeyd olunsa da, 1804-cü ildə Rusiya hegemonluğu qurulana qədər ümumi istifadəyə girməmişdir [1]. 1804-cü ildə Rusiya ilə imzalanan müqavilənin Mingreli tərəfi Şahzadə Qriqol Dadiani özünü "Odişa, Leçxumi, Svaneti, Abxaziya və qədimdən bəri atalarımın mülkiyyətində olan bütün torpaqların qanuni hökmdarı" adlandırdı [8]. Odişanın etimologiyası aydın deyil. Bununla birlikdə, bu adın mavi dildə bir izahı var. Odi-shi (Odişi) mavi dildə "odi-dən" deməkdir. 18-ci əsrin əvvəllərində gürcü alimi, Şahzadə Vaxuşti, Gürcüstan Krallığının Təsvirinə bölgənin ətraflı coğrafi təsvirini daxil edərək Odişinin xalq etimologiyasını "bir zamanlar bu torpaq bizim idi" [3] mənasında irəli sürdü. Müasir bir fərziyyə, Odişini Odi adlı Mingrelian folklorundan olan bütpərəst bir tanrı ilə əlaqələndirir. [1] Odişa adı, Qərbi Corciyadakı bir yayla, Zugdidi bələdiyyəsindəki bir kənd və Zugdidi şəhərində yerləşən bir televiziya şirkəti adlarında qaldı.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Beradze, Tamaz. ოდიში [Odishi] // ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7 [Georgian Soviet Encyclopaedia, Vol. 7] (Georgian). Tbilisi: Metsniereba. 1984. səh. 502.
  2. ↑ Javakhishvili, Ivane. ქართველი ერის ისტორია, ტ. 2 [History of the Georgian Nation, Vol. 2] (Georgian). Tbilisi: Metsniereba. 1983. səh. 49.
  3. ↑ Wakhoucht, Tsarévitch. Brosset, Marie-Félicité (redaktor). ღეოღრაჶიული აღწერა საქართველოჲსა. Description géographique de la Géorgie [Geographic description of Georgia] (Georgian və French). S.-Pétersbourg: A la typographie de l'Academie Impériale des Sciences. 1842. 392–395. 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
  4. ↑ Toumanoff, Cyril. "The Fifteenth-Century Bagratids and the Institution of Collegial Sovereignty in Georgia". Traditio. 7. 1949–51: 187.
  5. ↑ Lamberti, Archangelo. Relatione della Colchide hoggi detta Mengrellia [Description of Colchis, today called Mingrelia] (Italian). Napoli. 1654. 15–17. 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
  6. ↑ Diderot, Denis, redaktorMingréliens // Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, Tome vingt-unieme [Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, Vol. 21] (French). Geneve. 1778. 932–933.
  7. ↑ Klaproth, Julius von. Travels in the Caucasus and Georgia: performed in the years 1806 and 1808, by command of the Russian government. London: H. Colburn. 1814. səh. 401. 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.