Onlayn matəm

Onlayn yas və ya onlayn matəm — internetdə yas tutmaq. Bu, yasda bir inqilab deyil, orta dərəcədə yas tutanların öz kədərlərini ifadə etmək və mərhumun xatirəsini yad etmək üçün istifadə etdikləri bir dəyişiklikdir.[1][2] Bu dəyişiklik Qərbdə sosial medianın geniş populyarlığı ilə tandemdə baş vermişdir və bunun nəticəsində istifadəçilərin onlayn mühitdə ölümü qəbul etmələrinə ehtiyac yaranmışdır.[2] 2012-ci ilə qədər 30 milyon "Facebook" istifadəçisinin vəfat etdiyi təxmin edilir.[3] Onlayn yas yalnız sosial media saytlarında baş vermir. "Memories.net" və "Legacy.com" kimi nekroloqların yerləşdirilməsi və insanların mərhum yaxınlarının həyat hekayələrinin qeydə alınmasına həsr olunmuş internet saytları var.[4] Onlayn matəmin iki fərqli növü müəyyən edilmişdir: geniş onlayn ictimaiyyətin diqqətini çəkən yüksək profilli hallar[5] və mərhumun xatirəsini yad etmək üçün bir vasitə kimi ölümündən sonra yenidən yaradılmış və yenidən adlandırılmış profillər.[1]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qəzetlərin meydana çıxmasından bəri nekroloq mərhumun xatirəsini yad etmək üçün üstünlük verilən üsula çevrilmişdir. XXI əsrə qədər nekroloqlar qəzetin ən çox oxunan bölmələrindən biri idi.[6] Radio və televiziya kimi yeni media texnologiyaları yaradılan zaman nekroloq yeni kommunikasiya mediasında mövcud olan imkanları ən yaxşı şəkildə əks etdirmək üçün uyğunlaşdırılmışdır. Müəlliflər Brayan Kerroll və Keyti Lendri iddia etmişdilər ki, onlayn yasların görünüşü yeni mediadan istifadə etməklə sosial media şəbəkələri vasitəsilə yas mərasiminin məntiqi irəliləyişini əks etdirmişdir. Nekroloqun media üzərindən uyğunlaşdığı zaman dəyişikliklərə mərhum haqqında məlumatın eksponensial artması və məzmunun daha geniş coğrafi auditoriyaya çatması daxildir. Onlayn matəmin baş verməsi yas tutanlar üçün interaktiv, bəzən rəqabətli sənədlər təqdim etməklə xatirə prosesində yeni bir paradiqma təqdim edir. "Facebook" və "Myspace"də aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, yaşayan istifadəçilərin əksəriyyəti fərdin ölümünü öyrəndikdən dərhal sonra xatırlanmış profil hesablarına baş çəkirlər və bu ziyarətlər daha az sayda olsa da, çox vaxt davamlı olur.[1]

Onlayn xatırlama halları o qədər çox olmuşdur ki, bu, sosial media saytlarında mövcud olan xatirələr kataloqunu yaratmağa çalışan "MyDeathSpace.com" kimi vebsaytların yaradılması ilə nəticələnmişdir. Aktiv profilləri olan mərhum istifadəçilər sosial media alqoritmlərinin vəfat etmiş istifadəçini tanıya bilməməsi səbəbindən problem yaratmışdır.[7] 2009-cu ildə "Facebook" bu problemi həll etmək məqsədilə öz siyasətini yeniləyərək mərhum istifadəçilərin profillərini xatirə statuslarına keçirməklə istifadəçi ölümlərinin idarə edilməsinə dair kontur daxil etmişdir.[8]

Mərhumla əlaqə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onlayn matəm istifadəçilərə mərhumun xatirəsi ilə əlaqə yaratmağa imkan verməklə yas tutmanın yeni aspektini təqdim etmişdir. Vəfat etmiş bir istifadəçiyə post göndərməklə yas tutanlar mərhumun həyatını qeyd edə, bir-biri ilə əlaqə qura və bağlanmağı asanlaşdıra bilərlər. Yas tutanların xatirə profil səhifələri ilə əlaqəsi ilə bağlı tədqiqatlar mərhumla əlaqənin fərqli mövzularını müəyyən etmişdir:

  • Rəqəmsal matəm əlamətlərini təmin edən kursor şərhlər
  • Mərhuma heyranlıq və ya onun tərif edilməsi
  • Rəhbərlik edilməsi üçün mərhum haqqında müraciət
  • Mərhumun hekayəsi və ya bioqrafiyası
  • Mərhumun dəyərlərini təsvir etmək və möhkəmləndirmək.[1]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Carroll, Brian; Katie Landry. "Logging on and letting out: using online social networks to grieve and to mourn". Bulletin of Science, Technology & Society. 30 (5). 2010: 341–349. doi:10.1177/0270467610380006.
  2. ↑ 1 2 Hogan, Bernie; Anabel Quan-Haase. "Persistence and change in social media". Bulletin of Science, Technology & Society. 30 (5). 2010: 309–315. doi:10.1177/0270467610380012.
  3. ↑ Kaleem, Jaweed. "Death on Facebook now common as ‘death profiles’ create vast virtual cemetery" Arxivləşdirilib 2018-10-02 at the Wayback Machine, Huffington Post, 12 July 2012. Retrieved on 2 November 2014.
  4. ↑ "Memories.net". 2023-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
  5. ↑ Xu, Xinyuan; Terhi Nurmikko-Fuller; Bernardo Pereira Nunes. Tweets, Death and Rock 'n' Roll: Social Media Mourning on Twitter and Sina Weibo // Proceedings of the 10th ACM Conference on Web Science. 2018. 297–306}. doi:10.1145/3201064.3201079. ISBN 9781450355636.
  6. ↑ Stephens, Mitchell (1996). A history of news Oxford University Press. ISBN 0195189914.
  7. ↑ Moore, Matthew. "Facebook introduces ;memorial’ pages to prevent alerts about dead members" Arxivləşdirilib 2024-01-08 at the Wayback Machine, The Telegraph, 27 October 2009. Retrieved on 2 November 2014.
  8. ↑ Buck, Stephanie. "How 1 billion people are coping with death and facebook" Arxivləşdirilib 2021-04-13 at the Wayback Machine, Mashable, 13 February 2013. Retrieved on 2 November 2014.