Papay

Papay — Türk mifologiyasında ildırım tanrısı. Skiflərdəki Papayos ilə əlaqəlidir[1]. Arvadı Apay olaraq bilinər. Skif mifologiyasındakı yeddi ilahi varlıqdan biridir. Yüksəklik mənası verən bir söz olaraq istifadə edilməsi baxımından göy ruhları ilə əlaqədardır. Monqolların ən yüksək derceli tanrılarından biri olan Esege Malan üçün eyni zamanda "Babay" (Ata) sifətini istifadə etmələri bu Tanrının izlərini daşıyır.[2] Türkcədə iştirak edən Baba sözünün Ərəbcə Əbu ilə əlaqəli olma ehtimalı iddia edildiyinin əksinə çox aşağıdır və əsl mənşəyi burada axtarmaq lazımdır. Xristianlığın ruhani öndərini təyin etməkdə istifadə edilən Papa termini də yenə bu sözlə əlaqəlidir. Türklərdə, Xristianlığın və rus mədəniyyətinin də təsirlərinin hiss bəzi boylarda Babay və Mamay sözləri ana və ata mənasında istifadə edilər.

Baba/Babay anlayışı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türk birliklərinin ənənəvi inanclarında məna aləmi ilə bağı olan övliya, qoruyucu ruh və bənzər varlıqların adlarında iştirak edən bir sözdür. Burkut Baba, Zəngi Baba, Kambər Baba, Cütçü Baba və Yel Baba kimi… Köhnə türkcədə, "babay" formasında da istifadə edilmiş olan bu söz, övliya gözüylə baxılan, müqəddəs sayılan adam və varlıqlar, türbələr və məzarların adlarında da istifadə edilər. Baba Dağı, Həzrət Baba, Şeyx Baba, Diri Baba, Qırxlar Baba, Atlı Baba vs. Adlarında "Baba" sözü olan pirlərin böyük bir qisimi dağ və qayalarla əlaqəli varlıqlardır. Bu xüsus, Dağ ruhuna (Dağ iyesine) olan inancla əlaqəlidir. Bu anlayışın dağ inancıyla əlaqədar mənası "Babanı" şəklində urartu dilində də iştirak edər.[3] Skif mifologiyasındakı Göy Tanrısı "Babay-Papay"ın adı da semantik quruluş baxımından "Baba" ilə müqayisəlidir. "Babay" isə rusların və slavların inanclarında xəyali bir motivin adıdır (Baba Yaqa). Ancaq burada Baba sözü Türkcədəkinin əksinə kişi bir varlığı deyil dişi bir anlayışı ifadə edər (nənə, yaşlı qadın). Qorxunc görünüşlü "babay" ın mifoloji bir varlıq olaraq bu mədəniyyətlərdə müxtəlif xüsusiyyətləri vardır, məsələn, uça bilməsi, küpə və ya torpağa girə bilməsi kimi …

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Pap/Pab/Pay/Bay) kökündən törəmişdir . Zənginlik və müqəddəslik ehtiva edər. Qədim tungus-mançjur dilində bu kök işləmək mənası daşıyır və yenə bu dillərdə şaman mənası ilə əlaqəlidir. Skif və Soqd mənşəlidir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Türk mitolojisi — Ansiklopedik sözlük. Celal Beydili, s.465  (türk.)
  2. Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine  (türk.)
  3. Türk mitolojisi — Ansiklopedik sözlük. Celal Beydili, s.88  (türk.)