Popov qalası

Popov qalası (ukr. Садиба Попова) — Ukraynanın Zaporojye vilayətindəki Popov zadəganlarının ailə mülkü. Q. A. Potyomkinin tərəfdaşlarından biri olan ilk sahibi Vasili Stepanoviç Popovun şərəfinə adlandırılmışdır. Mülkiyyətin yanında böyüyən Vasilyevka şəhəri öz adını mülkdən almışdır.

Genişmiqyaslı malikanə (ümumiyyətlə "Popov qalası" kimi tanınır) 1864–84-cü illərdə tikilmişdir. Melitopol memarı A. N. Ageyenko tərəfindən general Vasili Pavloviç Popov üçün neo-qotik üslubda dizayn edilmişdir^[1].

1993-cü ildən qorunan yardımçı tikililərin və mülkün at bağının ərazisində muzey təşkil edilmişdir.

Qalanın və Vasilyevkanın özünün tarixi Popovlar ailəsi ilə sıx bağlıdır. XVIII əsrin sonlarında Vasili Stepanoviç Popov kazak qışlaqları və fermalarının yerində qəsəbə qurdu. I Pavelin dövründə o, istefasını aldı və mülklərini inkişaf etdirmək üçün Tauride əyalətinə getdi. Kənd təsərrüfatı işlərini onun oğlu, Moskva Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin həqiqi üzvü Pavel davam etdirirdi. Onun səyləri ilə Vasilievkada çoxsaylı bağlar və üzüm bağları salındı.

1860-cı illərdə növbəti sahibi, istefada olan general Vasili Pavloviç Popov Vasilievkada kərpicdən iqamətgah tikdi. Binalar neo-qotik üslubu Romanesk və Barokko üslubunun elementləri ilə birləşdirir^[2]. Malikanə dörd mərtəbə hündürlüyündə idi, ətrafı 42 ilə 45 metr olan beş qüllə ilə əhatə olunmuşdu. Tikintisi 5 ildən çox davam edən bütün kompleks yerli materiallardan tikilib. Aşağıda zirzəmilər, şərab anbarları və hamamlar var idi. Yuxarıda bal zalı, güzgülü otaqlar və sənət qalereyası var.

Əsrin əvvəllərində Rusiya hava xidmətinin ümumi şəbəkəsinə daxil olan Vasilyevkada elektrik və meteoroloji stansiya istifadəyə verildi. Sarayın özündə, 4-cü mərtəbədə teleskoplu rəsədxana platforması yaradıldı ki, bu da həm mülk işçiləri, həm də yerli kəndlilər tərəfindən baxa bildi. Teleskopun yanında italyan heykəltəraş Lanqobardinin heykəlləri var idi.^[3] İnqilabdan əvvəl sarayın idarəçisi məşhur inqilabçı terrorçu Sofiya Perovskayanın qardaşı Vasili Lvoviç Perovski idi. O, sarayın sənət kolleksiyalarının doldurulması ilə məşğul oldu, lakin 1915-ci ildə sahibi ilə mübahisədən sonra Vasilyevkadan ayrıldı^[3].

1918-ci ilin yanvarında bolşeviklər bütün qiymətli əşyaları taladılar. 1920-ci illərdə, yerli sakinlərin ifadələrinə görə, qala az-çox layiqli vəziyyətdə qaldı — heç kim stükko qəliblərə, mərmər döşəmələrə və digər zəng və fitlərə toxunmadı. Yaşayış üçün sadəcə pəncərə və qapılar qoymaq lazım idi. 1925-ci il noyabrın sonunda A. S. Makarenko Popovların mülkünə baş çəkdi və orada pedaqoji koloniyasını yerləşdirmək niyyətində oldu.

"Məşhur Böyük çəmənliyin kənarında, deyəsən, Taras Bulbanın daxmasının dayandığı yerdə, Dnepr və Qara-Çekrak arasındakı küncdə qəfildən çöldə uzun təpələr uzandı. Onların arasında, Kara-Çekrak Dneperə düz bir ox kimi meyil edir, hətta çaya bənzəmir — bu bir kanaldır, lakin yüksək sahilində bir möcüzədir. Hündür döyüş meydançaları, divarların arxasındakı saraylar, uclu və dairəvi damlar bir-birinə inanılmaz iradə ilə qarışmışdır.^[3]

— Anton Makarenko "Pedaqoji poema"dakı Popovların əmlakı haqqında

Qolodomordan sonra 1934-cü ildə yerli hakimiyyət mədəniyyət mərkəzi tikmək qərarına gəldi. Tikinti zamanı istifadə üçün Popov sarayının bütün taxta konstruksiyaları söküldü — qala təkcə döşəmələrini deyil, həm də damını itirdi. Sovet dövrünün rəsmi versiyasına görə, saray nasistlər tərəfindən dağıdılıb: binanın bir hissəsi müdafiə istehkamlarının tikintisi üçün sökülüb. 1944–1945-ci illərdə sarayın qalan hissəsi yolların və mal tövlələrinin tikintisi üçün istifadə olunurdu. Həyətdəki park hələ müharibə başlamamış yerli sakinlər tərəfindən kəsilib.

Rusiyanın Ukraynaya hücumu zamanı qalada yerləşən muzey rus əsgərləri tərəfindən talan edilmiş, üstəlik binalar zədələnmiş, pəncərə və qapılar sındırılmışdır^[4][5].

Muzey-qoruq 1993-cü ildə yaradılmışdır. Muzeyin yaradılması üzərində işlərə 1989-cu ildən başlanmışdır. Sərgi xidmətin qərb qanadının ərazisində yerləşir. İctimaiyyətə açıq:

• etnoqrafik zalı
• İkinci Dünya Müharibəsi hadisələrinə həsr olunmuş zal
• yerli rəssamların sərgisi
• Popov qəsri ilə bağlı eksponatların təqdim olunduğu zal: fotoşəkillər, sənədlər, əmlakın nümunəvi yenidən qurulması, qalanın daxili dekorasiya elementləri, otaqlarından bəzi qorunub saxlanılan əşyalar.

• "Popov qalası" tarix-memarlıq muzey-qoruğunun rəsmi saytı
• Popovun əmlakı: xarabalıq tarixi