Portuqaliya Milli Kitabxanası

Portuqaliya Milli Kitabxanası — Kitabxana 29 fevral 1796-cı il tarixli Fərmanla Məhkəmənin Kral İctimai Kitabxanası (portuqalca: Real Biblioteca Pública da Corte) adı ilə yaradılmışdır. Kitabxananın məqsədi ümumi ictimaiyyətin məhkəmə kolleksiyalarına çıxışına icazə vermək idi. Beləliklə, dövrün yalnız alimlər və müdriklər üçün mövcud olan tendensiyasını pozaraq kral sarayının xəzinələrinə, əlyazmalarına, rəsmlərinə və kitablarına daxil ola bilərdi.

Portuqaliya Milli Kitabxanası
Ümumi məlumatlar
Ölkə	Portuqaliya
Yaradılıb	29 fevral 1796
Ünvan	Campo Grande 83, 1749-081 Lisboa
Sayt	bnportugal.gov.pt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Portuqaliya Vətəndaş Müharibəsindən və dini ordenlərin ləğvindən sonra (1834) liberalların qələbəsinin şəfəqində qurum Lissabon Milli Kitabxanası adlandırıldı və rəsmi olaraq çoxsaylı monastır və monastırların kitabxanalarının hamısı və ya bir hissəsi ona həvalə edildi. Bu böyük kolleksiyaların gəlişi daha böyük binalara köçməyi tamamilə zəruri etdi və seçim Convento de São Francisco-nun üzərinə düşdü.

Lissabonun Chiado bölgəsində fəaliyyət göstərdiyi 130 ildən çox müddət ərzində BNL modernləşmə və zənginləşmə dövrlərini, bozluq və süstlük dövrlərini yaşadı. 19-cu əsrdə ləğv edilmiş dini qurumların kolleksiyalarının mənimsənilməsi, biblioqrafik sərgilərin təşkili və müxtəlif kolleksiyaların kataloqlarının nəşri üçün göstərilən səyləri xüsusilə qeyd etməliyik.

Cümhuriyyətin elan edilməsindən (1910) sonra dini qurumların ləğvinin növbəti mərhələsindən yeni kitabxana dalğası daxil oldu. 1920 və 1926-cı illər arasında BNL kitabxana və informasiya elmləri sahəsində böyük bir addım atdığı və çiçəklənən mədəni həyatdan faydalandığı bir mərhələdən həzz aldı, bütün bunlar qondarma "Kitabxana Qrupu" tərəfindən təşviq edildi. Kolleksiyaların artması və kitabxananın zəngin fondlarının mühafizəsi üçün uyğun şəraitə olan ehtiyac ən böyük Portuqaliya biblioqrafik kolleksiyasını lazımi evlə təmin edəcək məqsədyönlü layihələndirilmiş binanın tikintisini zəruri etdi. İş 1958-ci ildə memar Porfírio Pardal Monteironun layihəsi ilə başladı və Kitabxana 1969-cu ildə Campo Grande bölgəsindəki yeni binaya köçürüldü. Kitabxananın kompüterləşdirilməsi prosesi 1980-ci illərdə Portuqaliyanın bütün kitabxanalarını bu baxımdan dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulmuş daha geniş layihə ilə yanaşı, Milli Biblioqrafik Məlumat Bazasının – PORBASE-nin yaradılması ilə nəticələndi. Kitabxana texnoloji təkamül prosesinə uyğunlaşmaqla yanaşı, öz kolleksiyalarını zənginləşdirməyə davam edirdi. Yazıçıların Şəxsi Sənədləri Arxivinin yaradılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi, lakin kitabxana və informasiya texnikasının standartlaşdırılması, konservasiya və mədəni fəaliyyətlərlə bağlı bir sıra böyük təşəbbüslər də həyata keçirilmişdir. Bu əsrin əvvəllərində Kitabxana daim böyüyən və digər Avropa ölkələri ilə sıx əməkdaşlıq edən Biblioteca Nacional Digital (Milli Rəqəmsal Kitabxana, BND) yaradılması ilə biblioqrafik kolleksiyaların rəqəmsallaşdırılması istiqamətində beynəlxalq tendensiyanı müşayiət edirdi.^[1]

Artıq 200 ildən çox yaşı olan qurum 2007-ci ildə Portuqaliya Milli Kitabxanası (BNP) adlandırıldı və ölkənin biblioqrafik irsini həm zənginləşdirməyə, həm də ictimailəşdirməyə, həm də öz fəaliyyətini modernləşdirməyə, rasionallaşdırmağa və təkmilləşdirməyə kömək etmək istəyən yenidən strukturlaşma prosesinə başladı.

BNP-nin missiyası formatından və daşıyıcısından asılı olmayaraq Portuqaliya sənədli irsini, o cümlədən Portuqal dilində və Portuqaliya haqqında sənədləri toplamaq, emal etmək və qorumaqdır. O, həmçinin həmin irsi öyrənmək və yaymaq, insanların ondan bəhrələnə bilməsi üçün lazım olan şəraiti təmin etmək, eləcə də xalqın biblioqrafik irsinin sərvətlərini təsnif etmək və inventarlaşdırmaq vəzifəsi daşıyır.

BNP-ni tənzimləyən Üzvi Qanunda təsbit edilən bu tərifə əsasən, kitabxana 1796-cı ildə yaradıldığı əsas məqsəd və vəzifələrin mahiyyətini izləməyə davam edir, eyni zamanda daha müxtəlif çeşidli məlumatların təmin edilməsinə cavabdehdir. Onlayn Kataloqu və Rəqəmsal Milli Kitabxana vasitəsilə həm Portuqaliya mədəniyyətinə, həm də ümumilikdə ictimaiyyətə xidmətlər və nəşriyyat, informasiya və sənədləşmə sektorlarında çalışan mütəxəssislərdir.

Bu məqsədlə BNP nəşrlərin məcburi hüquqi depozitinə və ölkənin ISSN, ISMN və CIP (Nəşrdə Kataloqlaşdırma) xidmətləri, Portuqaliya Milli Biblioqrafiyasının qeydə alınması və yayılması və koordinasiyaya cavabdeh olan Milli Biblioqrafiya Agentliyi kimi fəaliyyət göstərir. PORBASE – Milli Biblioqrafik Verilənlər Bazasının idarə edilməsidir. Bu baxımdan o, Portuqaliyada sənədləşdirmə və məlumatla bağlı milli standartlara cavabdeh olan orqan kimi öz rolu ilə birlikdə kitabxanaların peşəkar inkişafına kömək edən müxtəlif tədbirlər həyata keçirmişdir.^[2]

Ölkənin biblioqrafik irsinin genişləndirilməsi BNP-nin missiyasının digər iki əsas aspektidir, onun bu irsin qorunmasına və nəzarətinə cavabdeh olan qurum və Portuqaliyanın ən böyük biblioqrafik sərvətlər kolleksiyasının qoruyucusu kimi ikili rolu var. O, həmçinin Portuqaliyada və xaricdə sonuncunun öyrənilməsi və təbliği ilə məşğuldur ki, bu da institutlararası əməkdaşlıq, sərgilər, tədqiqat fəaliyyətləri və nəşrləri əhatə edən bir sıra layihələr vasitəsilə həyata keçirilir.

Portuqaliya Milli Kitabxanası ölkənin ən böyük kitabxanası və mədəniyyət səhnəsində nüfuzlu bir qurumdur. O, xalqın biblioqrafik irsini toplayır, emal edir və qoruyub saxlayır, onu intellektual və elmi ictimaiyyətin istifadəsinə verir.

Portuqaliya Milli Kitabxanası hər dövrə, hər növə və hər mövzuya aid sənədləri əhatə edən geniş çeşiddə kolleksiyalara malikdir. Qanuni depozit sistemi, alışlar və ianələrin birləşməsi holdinqlərin daim inkişaf etməsi deməkdir. Portuqaliya əsərlərinə xüsusi diqqət yetirilir.^[3]

Ümumi Kolleksiya BNP-nin ən böyük kolleksiyasıdır, 3 milyondan çox nüsxə ilə, əksəriyyəti Portuqaliya nəşrləridir. 16-cı əsrdən 21-ci əsrə qədər olan dövrü əhatə edir. Əvvəlcə Kral Senzura Şurasının Kitabxanasının fondlarından və 1834-cü ildə ləğv edilmiş monastırların kitabxanalarından ibarət kolleksiya əsas mövzularına görə monoqrafiyalar bölmələrinə, 2009-cu ildə bizə hədiyyə edilmiş xüsusi kolleksiyalar toplusuna bölünür. İl və 50.000 Portuqaliya dövri nəşri və 240-a yaxın xarici nəşrin böyük kolleksiyasıdır. Ümumi Kolleksiya Portuqaliyada nəşr olunan və 1931-ci ildən Qanuni Depozit sistemi ilə Kitabxanaya təqdim edilən hər şeyi sistematik şəkildə ehtiva edir. Bura həmçinin Portuqaliya universitetlərində hazırlanmış tezislər və digər akademik əsərlər də daxildir.

Ümumi olaraq "Nadir kitablar və əlyazmalar" adlandırdığımız müxtəlif kolleksiyalar BNP-nin fondunda olan ən qiymətli və mühüm irs aktivlərini əhatə edir. Əlyazmalar kolleksiyası hazırda 12-ci əsrdən bu günə qədər müxtəlif janrlara və növlərə aid və geniş mənşəli kitabxana və arxiv sənədləri olan altı kolleksiyadan ibarətdir. Ümumi kolleksiyada cəmi 15.000-ə yaxın kodeks və 36.000 müxtəlif əlyazma var. Nadir Çap Kitabları kolleksiyası nadirliyi, yaşı və ya nəşr xüsusiyyətlərinə görə BNP-nin 30 000-dən çox nüsxədən ibarət çap kitablarının "Dəyərli Qoruğu"nda yer qazandıran əsərlər seçimindən ibarətdir. Yaşa görə bölünən iki əsas bölmə var: 1500-ə qədər (İncunabula); və 1501-ci ildən çap olunur (Nadir kitablar). Onların mövzu, printer və ya xüsusi xüsusiyyətlər kimi bir sıra müxtəlif meyarlar əsasında qruplaşdırılan bir sıra başqa kolleksiyaları da var. Tarixi Arxivdə şəxsi və ailə arxivlərinə xüsusi diqqət yetirilməklə müxtəlif mənbələrdən arxiv sənədləri var. Ən qədim sənədlər 11-ci əsrə aiddir. Ümumilikdə təxminən 466 ayrı kolleksiya (və ya kolleksiyanın hissələri) var. BNP-nin öz Tarixi Arxivi bu başlıq altında yer alır. Müasir Portuqaliya Mədəniyyəti Arxivində (ACPC) hal-hazırda 19–20-ci əsrlərə aid 148 yazıçı və digər şəxsiyyətlərin şəxsi sənədləri kolleksiyası var. Aparıcı adlar arasında Fernando Pessoa, Eça de Queirós, Camilo Castelo Branco, Camilo Pessanha, Antero de Quental, Oliveira Martins, Jaime Cortesão, Raul Proença, Vitorino Nemésio, Vergilio Ferreira və Xose Saramaqo və başqaları var.^[4]

Kartoqrafiya kolleksiyası həm çap, həm də əlyazma atlaslarından, xəritələrdən və 16-cı əsrdən bəri hazırlanmış və yaxud nəşr edilmiş planlardan ibarət 6800-ə yaxın kitaba malikdir. Kolleksiyada dünyanın hər bir hissəsinin kartoqrafik təsvirləri olsa da, əşyaların əksəriyyəti Portuqaliyanı və onun keçmiş xaricdəki domenlərini təsvir edir.

İkonoqrafik kolleksiyalar kağız üzərində 117.000-ə yaxın təsvirdən ibarətdir və 1976-cı ildən Kitabxananın xüsusi bölməsini təşkil edir. Onlar ilkin olaraq Nadir Kitablar və Əlyazmalar Bölməsinə (Çaplar, Rəsmlər və Dini Şəkillər) aid olan üç ilkin kolleksiyadan yaradılmışdır, lakin kitabxana onların tarixin, sosiologiyanın, incəsənətin və s. elmlərin öyrənilməsi üçün əhəmiyyətini tam dərk edəndə və onların irsi dəyərini tanıyanda ayrıca kolleksiya şəklində təşkil edilmişdir.

BNP-nin Musiqi Kolleksiyası Portuqaliyada ən vacib kolleksiyalardan biridir və xüsusilə tarixi və musiqişünaslıq tədqiqatları üçün faydalıdır. Bu, 12-ci əsrdən 20-ci əsrə qədər olan 50.000-dən çox məhsulu ehtiva edir, əksəriyyəti Portuqaliyada istehsal edilmişdir. Çap və əlyazma hesablarına əlavə olaraq, kitablar və dövri nəşrlər təklif edir.^[5]

Gözdən əlillər üçün kitab oxumaq

Gözdən Əlillər üçün oxu xidməti 1969-cu ildən Brayl əlifbası ilə əsərlər və audio kitablar hazırlayır və istehsal edir. Xidmət kağız, maqnit lenti və rəqəmsal formatlardan istifadə edir. Onun Brayl əlifbasında 7000-dən çox elementi, o cümlədən 4000 musiqi əsəri və 1575 audio başlığı var.

• Official website
• Biblioteca Nacional Digital
• "(Biblioteca Nacional de Portugal)". Notícia BAD (portuqal). Associação Portuguesa de Bibliotecários, Arquivistas e Documentalistas. ISSN 1646-9003. (Includes articles related to the National Library)