Qafqaz dağ kəlisi

Qafqaz zubru[3] (lat. Bison bonasus caucasicus) — 1927-ci ilə qədər Baş Qafqaz silsiləsinin şimal-qərb meşəliklərində yayılmış, Avropa zubrunun bir yarımnövü. Düzənlik zubrundan nisbətən ölçülərinin kiçikliyinə görə fərqlənir. Buynuzu əyilmə, tüklərinin daha uzun və tünd olması onlar üçün xarakterikdir[4].

Qafqaz zubru
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Qafqaz zubru
Beynəlxalq elmi adı
Qafqaz zubrunun skeleti

Bu yarımnöv insan tərəfindən tükədilmişdir. Onlar əvvəllər şimal-qərbi İran ərazisinə qədər yayılmışdılar[5]. XIX əsrin ortalarında ancaq Kuban çayı ətrafə ərazilərdə 2000 baş olaraq qalmışdı. Sayları insa tərəfindən ovlanması səbəbindn azalırdı. Birinci Dünya müharibəsi sonrası cəmi 500 baş zubr qalmışdı. 1927-ci ilin yayında sonuncu zubrun brakonerlər tərəfindən Aloud dağı ətrafında ovlanması qeydə alınmışdır. Bundan sonra bu canlıların axtarışları bir səmərə verməmişdir. Bununlada bir məməli yarımnövü yer üzündən silinmişdir. O zamanlar xarici zooparklardan bu yarımnövə aid heyvanların gətirilməsi mümkün olmadığından ibritləşmə üstün tutulmüşdür. SSRi ərazisində ilk seleksiya işi 1921-ci ildə Boris Fortunatov tərəfindən aparılmışdır. Buradanda 1940-cı ildə bir erkək və dörd dişi Qafqaz qoruğuna buraxılmışdır. onların təbiətə adapdasiyası uğurlu olmuşdur. Zubrların adaptasiya işinə rəhbərlik zootexnik[6] S. Q. Kaluqin rəhbərlik etmişdir. O, bu işə uzun illər sərf etmişdir. 1960-cı illərə qədər belovej-qafqaz zubrlarını qarışdıraraq qorumağa çalışırdılar[4][7].

1898-cildə ovlanmış Qafqaz zubru

Hazırda Qafqaz qoruğunda yerli yarımnövlərdən fərqlənməyən zubrlar yaşayır. Onlar aborigen zubrların arealını tutmaq əzmindədir. Onlar artıq yarım əsr ərzində keçilməz dağ ərazilərinə alışmışlar. 1980-ci illərdə Qafqazda onların sayı 1300 başa çatdırılmışdır. Bu isə SSRİ ərazisində olan zubrların 80 % demək idi. Onlar 470–2900 metr arası ərazilərdə yaşayırlar. Hazırda düzənlik meşələrinin yoxa çıxması səbəbindən bu canlıların miqrasiyası məhduddur[8]. Az qarlı illərdə onlar yaylaq ərazilərində 30–40 km aşağı ərazilərə köç edirlər. 4–8 ildən bir əsasən sərt qış olan illərdə kütləvi qırılma müşahidə edilir. Əgər sərt olmayan illərdə istki 7 % olursa, sərt qış olan illərdə isə bu rəqəm 12–20 % arası dəyişir.

Azərbaycanda vaxtı ilə yaşamış bu canlıların əvvəlki arealının bərpası məqsədi ilə Şahdağ Milli Parkının ərazisində zubrların çoxaldılıb təbiətə buraxılması üçün kompleks inşa edilməkdədir[9]. 2020-ci ildə Şahdağ Milli Parkında Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, İDEA İctimai Birliyi və WWF Azərbaycanın birgə həyata keçirdiyi unikal layihə sayəsində Qafqazda zubrların populyasiyası yenidən bərpa olunmağa başlamışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2012.
  2. ↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
  3. ↑ Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti (az.). Elm nəşriyyatı. 2021. səh. 719. ISBN 978-9952-523-37-9. zubr
  4. ↑ 1 2 Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 95–96.
  5. ↑ Константин Константинович Флёров Систематика и эволюция // Зубр. М., 1979.
  6. ↑ Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 99.
  7. ↑ Калугин С. Г. Восстановление зубра на Северо-Западном Кавказе // Тр. Кавказского гос. запов. Вып. 10. М., 1968.
  8. ↑ Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 64.
  9. ↑ "Zubrları təbiətimizə qaytaraq!" [ölü keçid]

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]