Qaqauzların mani adlandırdıqları şeir dördlükləri heyrətamiz dərəcədə Azərbaycan bayatılarıyla yaxın hətta bəzən əkizdirlər.
Qaqauz folklorunda bir çox türk xalqları üçün ənənəvi sujetlər - “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Əsli-Kərəm”, “Arza-Qəmbər” dastanlarıyla, Nəsrəddin lətifələriylə bağlı motivlər haqqında əvəllərdə, “Koroğlu” şeirləri təqdim olunan səhifələrdə danışmışdıq. Ancaq qaqauzların indiki coğrafi məskənlə- riylə və son əsrlərdəki tarixi talelər ilə bağlı, başqa türk xalqlarında olmayan folklor nümunələri də var. Bunlardan “Sevastopol türküsü”nü, 1877-1878-ci illərin Osmanlı-Rus müharibəsinə aid dastanları, 1828-ci il Vama müharibəsinə həsr olunmuş dastanı və Türkiyədə də populyar olan “Yəmən türküləri”ni göstərmək olar. Qaqauz dilinin özəlliklərinə gəldikdə, bir neçə nöqtəni vurğulamaq istəyirik. Qaqauz türkcəsində bəzən “H” səsi düşür, məsələn: “hava” əvəzinə “ava”, “haçan” əvəzinə “açan”, “bər” əvəzinə “ər”, “həm” əvəzinə “əm”, “hesablanmtş” əvəzinə “esablanmış” - deyirlər. Əksinə, bəzən ilk səs kimi “H” əlavə olunur: anbar-hanbar, aylaq-haylaq və s. Bəzən sözün başında “R” əvəzinə “L” işlənir: Rüzgar-lüzgar. “Ğ” səsini, ümumiyyətlə, işlətmirlər: Dağlara yerinə daalara, oynamağa yerinə oynamaa, aramağa yerinə aramaa və s. deyirlər. Bəzən sözün əvvəlində və ortasında “Y” səsi düşür. Məsələn: yed- di-eddi, yemək-emək, yer-er, yemiş-emiş. Bəzən isə sözün əvvəlinə “Y” səsi əlavə olunur: ölüncə- yölüncə, inanmıram-ymanmıram, imdat-yimdat, insan- ymsan, ödəmək-yödəmək və s. Azəri türkcəsində danışıq dilində olduğu kimi, qaqauzlarda da “lar”, “lər” şəkilçilərinin yerinə “nar”, “nər” işlənir. Məsələn: insannardan (insanlardan), onnar (onlar), keçənnər (keçənlər), fincan- nar (fincanlar), altunnar (altunlar) və s. Yaxud annmı (alnmı), dinnənir (din- lənir), annatmış (anlatmış). Türkiyə türkcəsindən fərqli olaraq qaqauzlar da azərilər kimi “qədər” əvəzinə bəzən “dən” işlədirlər. Məsələn: “göy üzünə qədər’ deyil, “göy üzünədən”, “bazara qədər” deyil, “bazaradan” “qışa qə- dər deyil, ‘qışadan” və s. Belə bir dil fərqi də var: Azərilər və Türkiyə türkləri, məsələn, “sorsaydı” deyirlərsə, qaqauzlar “sorarsaydı” deyirlər, “gəlir- sə” əvəzinə “gəlirsəydi”, “göıürsə” əvəzinə “görürsəydi” deyirlər.[1]
Bəzən azəri və Türkiyə dialektlərində, şivələrində belə hifz olunmuş bu qaqauz özəllikləri nəzərə alınmazsa, qaqauz folklorunu heç bir çətinlik çəkmədən orijinalda oxuyub anlaya bilərik.