Qlikozid rabitəsi

Etil qlükozidin əmələ gəlməsi: Qlükoza və etanol birləşərək etil qlükozid və su əmələ gətirir. Reaksiya tez-tez anomerik təsirə görə göstərildiyi kimi α-qlikozid rabitəsi yaranır[1].

Qlikozid rabitəsi (və ya qlikozid əlaqəsi) — bir karbohidrat (şəkər) molekulunu başqa bir karbohidrat qrupuna birləşdirən kovalent rabitənin bir növüdür.

Bir saxaridin hemiasetal və ya hemiketal qrupu (və ya saxariddən əldə edilən bir molekul) ilə spirt kimi bəzi birləşmələrin hidroksil qrupu arasında qlikozid rabitəsi yaranır[2].

Xüsusilə təbii olaraq yaranan qlikozidlərdə karbohidrat qalıqlarının çıxarıldığı mürəkkəb ROH çox vaxt aqlikon, karbohidrat qalığının özü isə bəzən "qlikon" adlanır[3].

S-, N-, C- və O- qlikozid rabitələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
RNT-nin tərkib hissəsi olan adenozin şəkər riboza və adenindən N-qlikozid rabitəsinin əmələ gəlməsi ilə əmələ gəlir (N və suga arasında şaquli xətt kimi göstərilir).

Yuxarıda müzakirə edilən formada olan qlikozid rabitələri, qlikozidi aqlikona birləşdirən və ya son şəkəri azaldan qlikozid oksigenlə bağlı O-qlikozid rabitəsi kimi tanınır. Analoji olaraq, qlikozid rabitəsi oksigeni kükürd atomu ilə əvəz olunduğu S-qlikozid rabitəsi də (tioqlikozidləri əmələ gətirir) nəzərə alınır[4]. Eynilə, N-qlikozid rabitələrində qlikozid rabitəsinin oksigeni azotla əvəz olunur. Tərkibində N-qlikozid rabitələri olan maddələr qlikosilaminlər kimi də tanınır[5]. C-qlikosil rabitələrinda qlikozid oksigen karbonla əvəz olunur. Bütün bu dəyişdirilmiş qlikozid rabitələri hidrolizə fərqli həssaslığa malikdir və C-qlikosil strukturları vəziyyətində, adətən hidrolizə daha davamlıdırlar[6][7].

Qlikosiltransferaza

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Monosaxarid vahidləri canlı orqanizmlərdə qlikoproteinlərə, polisaxaridlərə və ya lipidlərə daxil edilməzdən əvvəl, adətən ilk növbədə uridin difosfat (UDF), quanozin difosfat (QDF) kimi bir nukleotidin fosfat qrupu ilə qlikozid əlaqəsi ilə "aktivləşdirilir". Timidin difosfat (TDF) və ya sitidin monofosfat (MMF). Bu aktivləşdirilmiş biokimyəvi vasitələr şəkər nukleotidləri və ya şəkər donorları adlanır[8]. Bir çox biosintetik yollar dolikol kimi lipidlərlə difosfat bağı ilə aktivləşdirilmiş mono- və ya oliqosakaridlərdən istifadə edir. Bu aktivləşdirilmiş donorlar daha sonra şəkər vahidini aktivləşdirilmiş donordan qəbul edən nükleofile (akseptor substratı) köçürən qlikosiltransferaza kimi tanınan fermentlər üçün substratdır[9].

Disaxarid fosforilaza

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Son onilliklərdə qlikozidlərin sintezinə müxtəlif biokatalitik yanaşmalar işlənib hazırlanmışdır ki, bunlar "qlikoziltransferazalar" və "qlikozid hidrolazalar"dan istifadə etməklə ən çox yayılmış katalizatorlar sırasındadır[10].

İstiqamətləndirilmiş qlikozilləşmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

α- və β-qlikozid rabitələrinin seçiciliyini stimullaşdırmaq üçün bir neçə kimyəvi yanaşma var. Piranozidin selektivliyinin və ümumi aktivliyinin yüksək substrat spesifikliyi sintezdə böyük çətinliklər yarada bilər. Qlikozilləşmənin ümumi spesifikliyi anomerik karbonun tipik qlikozilləşmə zamanı keçə biləcəyi nisbi keçid hallarını nəzərə alan yanaşmalardan istifadə etməklə yaxşılaşdırıla bilər. Flüoru hədəfləyən qlikozilləşmə həm B selektivliyi, həm də karbohidrata qeyri-təbii biomimetik funksionallığının tətbiqi üçün situmullaşdırıcı nöqtənin təmsil edir. Bu üsul B-etil, izopropil və digər qlikozidləri tipik trikloroasetimidat kimyası ilə selektiv şəkildə birləşdirmək üçün perspektivli bir üsuldur[11].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Nomenclature of Carbohydrates (Recommendations 1996)". Department of Chemistry, Queen Mary University of London. 2018-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-12.
  2. ↑ Bertozzi C, Rabuka D. Structural Basis of Glycan Diversity // Essentials of Glycobiology. NCBI (2nd). National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. 2009. ISBN 9780879697709. 2020-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-12.
  3. ↑ Fischer, Emil. "Ueber die Glucoside der Alkohole". Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft. 26 (3). 1893: 2400–2412. doi:10.1002/cber.18930260327. 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-12.
  4. ↑ Nüchter, Matthias; Ondruschka, Bernd; Lautenschläger, Werner. "Microwave-Assisted Synthesis of Alkyl Glycosides". Synthetic Communications. 31 (9). 2001: 1277–1283. doi:10.1081/scc-100104035. ISSN 0039-7911.
  5. ↑ Bucher C, Gilmour R. "Fluorine-directed glycosylation". Angewandte Chemie International Edition. 49 (46). November 2010: 8724–8. doi:10.1002/anie.201004467. PMID 20886497.
  6. ↑ De Winter K, Van Renterghem L, Wuyts K, Pelantová H, Křen V, Soetaert W, Desmet T. "Chemoenzymatic Synthesis of β-D Glucosides using Cellobiose Phosphorylase from Clostridium thermocellum". Advanced Synthesis & Catalysis. 357 (8). 2015: 1961–1969. doi:10.1002/adsc.201500077. ISSN 1615-4150.
  7. ↑ Fischer, Emil. "Ueber die Verbindungen der Zucker mit den Alkoholen und Ketonen". Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft (ingilis). 28 (1). 1895: 1145–1167. doi:10.1002/cber.189502801248. ISSN 1099-0682. 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-12.
  8. ↑ Christopher, Bucher. "Fluorine-Directed β-Galactosylation: Chemical Glycosylation Development by Molecular Editing". Research Gate. June 2012. İstifadə tarixi: November 27, 2021.
  9. ↑ Egleton RD, Mitchell SA, Huber JD, Janders J, Stropova D, Polt R, və b. "Improved bioavailability to the brain of glycosylated Met-enkephalin analogs". Brain Research. 881 (1). October 2000: 37–46. doi:10.1016/S0006-8993(00)02794-3. PMID 11033091.
  10. ↑ Egleton, Richard D.; Bilsky, Edward J.; Tollin, Gordon; Dhanasekaran, Muthu; Lowery, John; Alves, Isabel; Davis, Peg; Porreca, Frank; Yamamura, Henry I. "Biousian glycopeptides penetrate the blood–brain barrier". Tetrahedron: Asymmetry. Carbohydrate Science. Part 1. 16 (1). 2005-01-10: 65–75. doi:10.1016/j.tetasy.2004.11.038.
  11. ↑ Drohat AC, Maiti A. "Mechanisms for enzymatic cleavage of the N-glycosidic bond in DNA". Organic & Biomolecular Chemistry. 12 (42). November 2014: 8367–8378. doi:10.1039/c4ob01063a. PMC 4238931. PMID 25181003.