Sağlamlığın qorunması hüququ — tibbi xidmət hüququ (Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin termini) və ya fiziki və psixi sağlamlığın əldə edilə bilən ən yüksək standartı hüququ (İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq paktın termini). İkinci nəsil insan hüquqlarından biridir. Bu hüquq Avropa Sosial Xartiyasında da təsbit edilmişdir (Maddə 11).
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Konstitusiyası müəyyən edir: “Sağlamlıq təkcə xəstəliyin və ya əlilliyin olmaması deyil, tam fiziki, əqli və sosial rifah vəziyyətidir”[1]. Konstitusiyada əldə edilə bilən ən yüksək imkanlardan istifadə elan edilir. Sağlamlıq standartı hər bir insanın əsas hüquqlarından biri olması bildirilir.
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 25-ci maddəsində (BMT Baş Assambleyasının 10 dekabr 1948-ci il tarixli 217 A (III) saylı Qətnaməsi ilə qəbul edilmişdir) deyilir: “Hər kəsin özünün və ailəsinin sağlamlığı və rifahı üçün zəruri sosial xidmətlər, qida, geyim, mənzil, tibbi xidmət və tibbi xidmətə adekvat həyat səviyyəsi hüququ vardır. ”[2].
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi əsas hüquqlara dair ilk beynəlxalq paktdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Navi Pilley yazıb ki, İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə “bütün insan hüquqlarının – mülki, siyasi, iqtisadi, sosial və ya mədəni – bölünməz və üzvi bir bütöv, bölünməz və bir-birindən asılı olaraq nəzərə alınmasını tələb edən konsepsiyanı gücləndirir”[3].
BMT İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın (1966)[4] 12-ci maddəsində sağlamlıq hüququnu müəyyən edir:
1. Bu Paktın iştirakçısı olan dövlətlər hər kəsin əldə edilə bilən ən yüksək fiziki və psixi sağlamlıq standartından istifadə etmək hüququnu tanıyırlar.
2. Bu hüququn tam həyata keçirilməsi üçün bu Paktın iştirakçısı olan dövlətlər tərəfindən görülməli olan tədbirlərə aşağıdakılar üçün zəruri olanlar daxildir:
a) ölü doğumların və uşaq ölümlərinin azaldılmasını və uşağın sağlam inkişafının təmin edilməsi;
b) sənayedə ətraf mühitin və əməyin mühafizəsinin bütün aspektlərinin yaxşılaşdırılması;
c) epidemik, endemik, peşə və digər xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsi və onlara qarşı mübarizə;
d) hər kəsə tibbi yardım və xəstəlik halında tibbi yardım göstərəcək şəraitin qurulması.
2000-ci ildə İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi Ümumi Şərh 14-ü dərc edir[5]. 14-cü Ümumi Şərhdə aydın olur ki, “Sağlamlıq hüququ sağlam olmaq hüququ kimi başa düşülməməlidir”. Ümumi Şərh 14-də İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi sağlamlıq hüququnun aşağıdakı elementlərini vurğulayır:
Sağlamlıq hüququ üzrə xüsusi məruzəçi BMT-nin xüsusi məruzəçilərindən biridir. Hər kəsin əldə edilə bilən ən yüksək fiziki və psixi sağlamlıq standartından istifadə hüququna dair xüsusi məruzəçinin mandatı 2002-ci ildə təsis edilmişdir[7].
Hazırda mandat sahibi Tlalenq Mofokenqdir. O, 2020-ci ildə xüsusi məruzəçi təyin edilib. Tlalenq Mofokenq “ümumbəşəri sağlamlıq xidmətinin, insanın immunçatışmazlığı virusunun müalicəsinin, gənclərə uyğun xidmətlərin və ailə planlaşdırılmasının təşviqində təcrübəsi olan bir həkimdir”[8].