Sancaktar Hayrettin Məscidi

Sancaktar Hayrettin Məscidi — və ya Müqəddəs Qastriya Manastırı, Osmanlı İmperiyası dövründə məscidə çevrilmiş monastırdır. Bu gün məscid kimi istifadə edilən hissənin monastır kompleksinin sağ qalan kiçik bir hissəsi olduğu düşünülür. Bu monastırın adının nə olması ilə bağlı müxtəlif, qəbul edilməyən fikirlər var. Binanın Qastrion Manastırının bir hissəsi olduğu düşünülsə də, sözügedən monastırın şərqində çox uzaqda yerləşdiyi üçün bu mənzərə hər kəs tərəfindən qəbul edilmir. İstanbulda Komnenos və Paleoloqos dövrünə aid Bizans memarlıq əsərlərinin kiçik bir nümunəsidir.[1]

Sancaktar Hayrettin Məscidi
Ölkə
Üslubu Bizans memarlığı
Materialı kərpic
Sancaktar Hayrettin Məscidi xəritədə
Sancaktar Hayrettin Məscidi
Sancaktar Hayrettin Məscidi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Cənub-şərq tərəfi xüsusi kərpic işləri ilə.

Məkan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta əsrlərə və ya 3-4-cü əsrlərə aid edilən bina, dəqiq olmasa da, İstanbulun Fatih səmtində, Samatya səmtindəki Teberdar küçəsində yerləşir. Sirkeci-Halkalı şəhərətrafı xəttinin Kocamustafapaşa stansiyasından 500 metr məsafədə yerləşir. Məscid çoxlu mağazalarla əhatə olunub.[2][3]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstanbulun yeddinci təpəsində, Mərmərə dənizinə baxan yamacda yerləşən bu tikilinin mənşəyi haqqında məlumatlar kifayət qədər qeyri-kafidir və dəqiqliyi şübhə doğurur. Ən çox yayılmış rəvayətə görə, I Konstantinin anası Yelena 325-ci ildə Samatya limanından İsanın çarmıxa çəkildiyi Qalqotadan toplanmış Əsl Xaç və içərisində ətirli bitkilərin olduğu vazalarla şəhərə daxil olur. Helene Samatyadakı bu binanın yanında dayanır, güldanlarını burada qoyub burada monastır qurur. Lakin tarixi qeydlərdə IV əsrin son rübündən əvvəl Konstantinopolda monastır tipli dini tikililərə rast gəlinmir. Buna görə də, bu iddia çox güman ki, sadəcə bir şəhər əfsanəsidir.[4][5] Qastrion monastırının adı ilk dəfə IX əsrin əvvəllərində tarixi qeydlərdə çəkilir. Bu dövrdə imperator Teofilosun arvadı Teodoranın anası Teoktisti Samatyada ev alıb və burada monastır qurur. Teoktisti öldükdən sonra bu binaların qurucusu və sahibi titulu qızı Teodora keçdi. Teodora taxtdan salındıqdan sonra qardaşı Bərdəs tərəfindən uşaqları Anna, Anastasiya və Pulçerya ilə birlikdə bu monastıra gətirildi. VII.Konstantinin “De Ceremoniis” kitabına görə, bu yer həm də Teodoranın ailə məzarı kimi istifadə olunub. O, qardaşı Petronas, anası və üç qızı burada dəfn olunub.[6] Şəhər türklər tərəfindən tutulmazdan əvvəl yazılı mənbələrdə binanın adının son qeydi rus səyyahının qeydlərindədir. 15-ci əsrin ikinci rübündə şəhəri ziyarət edən bu rus səyyahı İstanbul divarları yaxınlığında müxtəlif müqəddəslərin yadigarlarının yerləşdiyi monastırdan da bəhs edir. Bu monastır Qastrion monastırı ilə əlaqələndirilir. Şəhərin süqutundan qısa müddət sonra şəhərdəki tərk edilmiş tikililərin dirçəldilməsi siyasətinə uyğun olaraq II.Mehmedin bayraqdarı Hayrettin Əfəndi binanı məscidə çevirmiş və ölümündən sonra cənazəsi burada dəfn edilmişdir. Bu strukturun dəyişdirilməsi üçün yaradılmış bünövrə günümüzə qədər gəlib çatmamışdır. 1894-cü ildə İstanbulda baş verən böyük zəlzələdə strukturun bir hissəsi dağıldı. O, yalnız 1973-1976-cı illər arasında geniş təmirə məruz qalmışdır. 1877-ci ilə aid kitabdakı məlumata görə, məscidin günbəzi yoxdur və damı qırmızı kirəmitlə örtülüb. Binanın şərq divarında dərin çat var. 1894-cü ildə baş verən zəlzələdə binanın bir hissəsinin uçması böyük ehtimalla bu çatla bağlı olub. 1894-cü il zəlzələsində ciddi ziyan görən məscidin ətrafı sonrakı illərdə gecəqondularla doldu.

Memarlıq xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dini tikili ilə müqayisədə olduqca kiçik ölçüsünə görə bu binanın monastırın kilsə bölməsi deyil, mühüm din xadimlərinin dəfn ibadətgahı kimi istifadə edildiyi güman edilir. 14-cü əsr Paleoloq dövrünə aid tikililərlə bağlıdır. Qeyri-qanuni səkkizguşəli formada tikilmiş binanın daxili hissəsi xaç planlı olub. Onun şərqə doğru uzanan apsisi var idi. Çapraz planlaşdırılmış daxili istifadə sahəsi və bu apsis 1973-cü ildə başlanan təmir işləri zamanı çox güman ki, yenidən yaradılmayıb. Binanın içərisindəki tağların tağlarının təqribən 6,5 metr diametrli günbəzi dəstəklədiyi düşünülsə də, günbəzin ilkin forması məlum olmadığından, bu təmir zamanı günbəz də atlanmış və dam örtüyü kirəmitlə örtülmüşdür. Binanın işıqlandırılması əks divarlarda açılan pəncərələrlə təmin edilir. Bütün pəncərələr dərin tağla əhatə olunub və binaya açılır. Ənənəvi Bizans memarlığında olduğu kimi, divar tikintisində də kərpic və yonma daş birlikdə istifadə edilmişdir. Binanın xarici görünüşünə çoxrəngli görünüş verən bu üslub Paleoloq dövrü memarlığının ən çox yayılmış tətbiqlərindən biridir. Şimal-qərb və cənub tərəflərində bu gün də mövcud olan divarların təmirə başlamazdan əvvəlki vəziyyətinə nəzər saldıqda binanın təcrid olunmadığı görünür. Onun başqa bir binaya bitişik olduğu anlaşılır. Binanın ilk dəfə məscidə çevrildiyi zaman qısa bir minarəsi olduğu halda; Bu gün mövcud olan uzun gövdəli minarə 1973-cü ildə başlanan təmir işləri zamanı binaya əlavə edilmişdir.[7]

  • Sancaktar Hayrettin Məscidinin xarici görünüşü
    Sancaktar Hayrettin Məscidinin xarici görünüşü
  • Sancaktar Hayrettin Məscidinin xarici görünüşü
    Sancaktar Hayrettin Məscidinin xarici görünüşü
  • Sancaktar Hayrettin Məscidi sütunu
    Sancaktar Hayrettin Məscidi sütunu
  • Sancaktar Hayrettin Məscidinin içi
    Sancaktar Hayrettin Məscidinin içi


İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Janin (1953), p. 72.
  2. ↑ Müller-Wiener (1977), p. 194.
  3. ↑ Janin (1953), p. 73.
  4. ↑ Mamboury (1953), p. 257.
  5. ↑ Garland (1999), p. 105
  6. ↑ According to Constantine VII, the mandible of Bardas was also kept in a marble casket in the church. Janin (1953), p. 73.
  7. ↑ Eyice (1955), p. 90.