Sarxan

Sarxan — türk, altay və macar mifologiyasında əjdaha ilahı. Sarhan şəklində də deyilir. Sarıqan Xan, Sarıxan (Saruhan) və ya Sarıq Xan olaraq da bilinər. Əjdahaları idarə edər. Əlində mis bir dəyənəklə yeraltının doqquzuncu qatında yaşayır. Macar mifologiyasındakı əjdahanın adı Sarkanydır.

Macar mədəniyyətində[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çox başlı əjdaha (Sarkany) macar xalq əhvalatlarında mənfi xüsusiyyətlər daşıyan bir varlıqdır. (Avropa və İran mifologiyasında da əjdaha insanlara düşmən ikən Çin mədəniyyətində ejderhalar, ümumiyyətlə yaxşı xasiyyətli varlıqlardır.) Xristian mədəniyyətində ejderhalar Satan (Şeytan) və ya onun xidmətçiləri kimi görünür. "Sarkany" sözü macar nağıllarında qasırğa mənasını da saxlayır çünki "Sarkany" tez-tez qasırğalarla (və ya qasırğa kimi) gəlir. Bu xüsus qıpçaq qəbilələri vasitəsilə gələn və digər türk dillərində də bənzər söyleyişlerle iştirak edən kimi sözlərdə də görülməkdədir və "Sarkany" sözünün yağış, fırtına, qasırğa mənalarını ağıla gətirir. Bundan başqa bəzi Macar dilçilərə görə; 'Sarkany' ehtimalla "ağ kişi" mənasını verməkdədir və sarı/saru/şaru sözü həqiqətən də bəzi türk dillərinə (anadolu türkcəsinin əksinə, sarı rəngi deyil) ağ rəngi ifadə edir.

Türk birliklərində[redaktə | mənbəni redaktə et]

Radlof'un "Türk Lehceleri Sözlüyü"ne görə, şamanist teleğütlerin inancında iştirak edən bir putun (totem, onqon) adıdır. Bu varlığın bir ayağının digərindən qısa olduğu bildirilmişdir. Altayların "Qızıl Pırkan" adlı dastanında əlində mis bir dəyənəklə yeraltının doqquzuncu qatında yaşayan yeddi başlı "Yelbegen"i köməyə çağıran "Sarıq Qan" adında bir varlıqdan söz edilər. Köhnə türkcədə "əjdaha" mənasını verdiyi ifadə edilən bu söz, Bolqarcada "Şaruqan" şəklində istifadə edilərdi.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Sar) kökündən törəmişdir. Sarı sözü ilə və sarılmaq (bükülmək mənasında) feli ilə eyni kökdən gəlir. Sarı rəng yaşıl ilə birlikdə ejderhaları simvollaşdırır.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]