Sistani xalqı

Sistani xalqı (tarixdə " Sekzai " də deyilir). [1] Onlar əsasən İranın cənub-şərqində və tarixən Əfqanıstanın cənub-qərbində Sistan adlı bölgədə yaşayan iran mənşəli etnik qrupdur . [2]Onların dili fars və Sistani ləhcəsidir . [3]

Sistani xalqı
Bəzi Sistanilər
Dili

Sistani ləhcəsi

Dini

İslam, şiə

Qohum xalqlar

İrandilli xalqlar

Rolinson irqi cəhətdən Sistaniləri Ariya irqinin xalis nümunəsi hesab edir.[4][5][6]

Keçmişdə Sistan əhalisi Parfiya Pəhləvisi, Orta Fars ( Sasani Pəhləvisi ) kimi orta fars ləhcələrində danışırdılar və indi Sistani kimi tanınan fars ləhcəsində danışırlar.Sistanilər skif tayfalarından sağ qalanlardır. [7]İskitlər eramızın 128-ci ildə ölən arilərin sonuncu qrupu idi.İrana daxil oldular [8] [9] .

Onlar Sistan və Bəlucistan əyalətinin şimal hissəsində yaşayırlar və burada böyük azlıq təşkil edirlər. Son onilliklərdən bəri bir çoxları İranın şimalındakı Tehran və Gülüstan əyalətləri kimi İranın digər bölgələrinə də köçüblər.[10]

Morfofonemikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sistanilər öz adını Sekastandan ("Saka ölkəsi") götürüblər. Sakalar İran yaylasına köç etmiş skif tayfası idi. Bölgənin qədim qədim farsca adı - Saka hökmranlığından əvvəl - Zaranka və ya Drangiana ("sular diyarı") idi.[11]

Dil və dialekt

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sistani xalqı fars dilinin dialektlərindən olan Sistani ləhcəsində danışır.

Bu dialekt bir tərəfdən Xorasaninin mövcud və keçmiş ləhcəsi ilə, ondan kənarda Trans-Nahiri və indiki Tacik dilinin ölü dialektləri ilə ən leksik və qrammatik qohumluğa malikdir.[12]

Lüğətçilər Sistani ləhcəsini tərk edilmiş dörd fars ləhcəsindən biri kimi qeyd etmişlər. Əbu Rihan əl-Biruni əs-Səidnədə köhnə Sistani dilindən bəzi sözlər vermişdir [13] Sistaninin bir çox sözləri min il əvvəldən çox dəyişməmişdir [14] Segzi, artıq sönmüş və onun yeganə ləhcəsi qalmışdır[15].

geyim

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sistani geyimi Sistan əhalisinin ənənəvi və yerli geyimidir və mədəniyyətdən, coğrafiyadan və keçmişdə və indiki təbiətlə minlərlə illik birgə yaşayışdan qaynaqlanır.[16][17][18]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Barthold, Vasilii Vladimirovich. An Historical Geography of Iran (ingilis). Princeton University Press. 2014-07-14. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.
  2. ↑ India, Survey of. General Report (ingilis). In these days the Sakas of Mushki, and the Sakazai, the chief section of the fast diminishing Sajadi clan, all claim to be Brahuis. 1893. 2023-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-10.
  3. ↑ بهاری، محمدرضا.
  4. ↑ راولینسون، سرهنری؛ یادداشت‌های سیستان، ژورنال انجمن سلطنتی جغرافیایی لندن، شمارهٔ 1873،43. م، ترجمه حسن احمدی، جغرافیای تاریخی سیستان، تهران: بی‌نا، 1378.
  5. ↑ مشکور، محمدجواد (۱۳۷۱). جغرافیای جهان باستان. تهران: دنیای کتاب. ص. ص۶۵۱.
  6. ↑ بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ص. ص۸۲.
  7. ↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
  8. ↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
  9. ↑ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
  10. ↑ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
  11. ↑ طاهری، محمد، جایگاه و تأثیر قوم سکایی در تاریخ و شاهنامه فردوسی
  12. ↑ افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا
  13. ↑ فرهنگ معین، ج ۵، زیر عنوان «سیستانی».
  14. ↑ محمدی خمک، جواد، مقاله «گویش سیستانی در ترجمه قرآن قدس» در ماتیکان سیستان، مجموعه مقالات سیستانی، مشهد، و اژیران، ۱۳۷۸، ص ۴۷۱.
  15. ↑ بهار، محمدتقی، سبک‌شناسی. ج ۱، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۵، ص ۲۹.
  16. ↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی Arxivləşdirilib 2018-07-18 at the Wayback Machine، ایسنا
  17. ↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان Arxivləşdirilib 2024-04-14 at the Wayback Machine، باشگاه خبرنگاران جوان
  18. ↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس Arxivləşdirilib 2023-12-30 at the Wayback Machine، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی