Soyotlar

Soyotlar — Şimali Asiyanın Sibir bölgəsində yaşayan, soyları, dilləri və mədəniyyətləri yox olma təhlükəsində olan azsaylı türk xalqı.

Soyotların əsas hissəsi Rusiya Federasiyasının Buryatiya Respublikasının qərbindəki Oka bölgəsində (Tıva Respublikası ilə həmsərhəd) yaşayırlar.

Rusiyadakı 2002-ci il əhali sayımına görə, soyotların Rusiyadakı sayı 2769 nəfərdir.

Ümumi məlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Buryatlar arasında dağınıq şəkildə yaşayaraq, rus və monqol dilləri qrupuna aid olan buryat dili yayqınlıq qazandığından son zamanlarda bu dillər ilə danışmaqda, bir türk dili olan öz dilləri isə yox olma təhlikəsi ilə qarşı qarşıya buraxılmaqdadır.

Soyotlar milli cəhətdən tıvalara çox yaxın olan bir xalqdırlar.

Soyotların milli ana dili olan soyot dili də tıva dilinə çox yaxın bir dildir, lakin qrupuna girən dilləri və mədəniyyətləri UNESCOya görə yox olma təhlikəsindədir Okada bazı okullarda öğrətim yapılmaya çalışılmışdır.

[1]

Orjan Olsen, H. Printz, Anders K. Olsen, Fritz Jensen (Norveçli) və J. E. Gustschin kimi Norveçli alimlər tərəfindən Rusiyaya 1910-cu illərdə gerçəkləşən elmi səfərdə, soyotların hələ buryatlar və ruslar arasında assimilyasiya olmadığını görmək mümkündür. Çoxlu sayda mədəni və etnoqrafik məlumat toplanmışdır. Bu etnoqrafik məlumatlar və fotoşəkillər də alimlər tərəfindən "Et primitivt folk de mongolske rennomader" (Cappeln, 1915) kitabında buraxılmışdılar. Toplanan bu məlumatların ispanca bir nəşri də var idi: "Los soyotos, un pueblo primitivo. Nómadas mongoles pastores de renos" (Calpe, Madrid, 1921). Soyot dilindəki kəlmələrin qısa bir siyahısı, həmçinin onlarca fotoşəkil və soyotların həm şamanist, həm də buddist adət-ənənələri də öz yerlərini tapmışdırlar.

Soyotlar Buryatiyada Oka bölgəsində azlıq olaraq yaşayan yerli türk xalqlarından biridirlər
Soyot türkləri Rusya Federasiyasındakı İrkutsk bölgəsində azlıq olaraq yaşayan yerli türklərdir

Dil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Soyot Türkçəsi halis muhlis bir Türk dilidir. Bünyəsinə çəşitli yüzyıllarda irtibata keçdiyi çeşitli dillərdən də kəlmə alaraq fərqli bir görünümə bürünmüşdür.

Şimal-qərbdən ticari səbəblərlə ural dillərindən, cənub-şərqdən monqol dillərindən, sonra ruscadan çox sayda kəlmə alsa da Türk dili özəlliyi pozulmamışdır.

2003-cü ildə "Soyotça-Buryatça-Rusça Sözlük". yayınlandı. Oka bölgəsində 2005 ilindən etibarən Soyot dili örnək olarak bəzi okullarda dərs olaraq oxudulmaqdadır.[2]

Cəmiyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ənənəvi sosial organizasyon — bir neçə ailənin böyüklərinin (ağsaqqallar heyəti) oluşdurduğu konsəyə dayanır. Bilinən təməl boylar isə İrkit, Haasuut və Onhot sülalələridir. Bunlar arasında özəlliklə İrkit kəlməsi Tıvada soyad olaraq da qullanılmaqda olub İrkutsk adı da buradan gəlməkdədir.

Qədim dövrlərdə İrkutsk bölgəsi tamamən Tuva Türklərinin idi və burada Ruslar yerləşməyə başlayınca Tuva Türklərindən İrkit boyu Tuvaya, Soyot Türklərindən İrkit boyu da Buryatiyaya köçmüş ola biləcəyi düşünülməkdədir. Böyük ehtimalla İrkit bölgəsi Türk topluluqları böyük bir soyqırıma məruz qalmışlar və günümüzə İrkutskdakı İrkut və ya İrkit Türkləri ulaşamamışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: Thə Soyot Language". 2014-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-07.
  2. ↑ R. В. И. О проблемах возрождения и сохранения языков некоторых малочисленных тюркских народов Южной Сибири (на примере тофаларского и сойотского языков) (доклад в ЮНЕСКО)[ölü keçid]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]