Tolyatti-Odessa ammonyak boru kəməri

Tolyatti-Odessa ammonyak boru kəməri — Rusiya və Ukrayna ərazisindən ammonyak nəql etmək üçün nəzərdə tutulmuş boru kəməri.

Ən güclü ammonyak boru kəməri (ildə 2,5 milyon tona qədər) Tolyatti-Odessa Rusiya və Ukraynada yerləşir (ammonyak boru kəmərinin Rusiya hissəsi Transammonyak ASC tərəfindən, Ukrayna hissəsi UGP Ukrhimtransammonyak tərəfindən idarə olunur). Ammonyak boru kəmərinin son hissəsi Odessa liman zavodudur.

Ammonyak kəmərinin birinci mərhələsi 1979-cu ilin oktyabrında Qorlovka-Odessa boru kəmərinin 800 kilometrlik hissəsi istifadəyə verilmişdir. Dneprdən keçmək üçün (Dnepropetrovsk vilayətinin Vovniqi kəndindən aşağıda) 720 metr uzunluğunda unikal asma keçid layihələndirilmiş və tikilmişdir^[1]. Boru kəməri 1981-ci ildə tamamlanır.

Borular Fransada sifarişlə hazırlanır. Onlar 8 düymlük (203,2 mm) Amerika boru kəmərlərindən fərqli olaraq divarın qalınlığı 8 mm və diametri 355 mm-dir. Bundan əlavə, təhlükənin artdığı yerlərdə, eləcə də su obyektlərinin bilavasitə yaxınlığında “iki boru” prinsipi tətbiq edilib. Bu sahələrdə korroziyaya qarşı əlavə qorunma təmin edən həm daxili (əsas), həm də xarici borunun divarları çox yüksək təzyiqə davam gətirə bilir. Boruların qalınlığı 13 mm-ə qədər artır və borular arasında azot var.

Təhlükəsizliyi artırmaq üçün dəmir yolu və magistral yolların altında yerləşən ammonyak boru kəmərinin hissələri xüsusi polad örtüklə örtülmüşdür. İzolyasiya örtüyü və elektrokimyəvi qorunma səbəbindən korroziya istisna olunur. Hətta içəridən boru kəməri qorunur: daşınan məhsul 99,6% - 0,4% nisbətində ammonyak və su qarışığıdır. Suyun bu kiçik faizi borunun hazırlandığı metalın oksidləşməsinin qarşısını alır^[2].

Daşınan ammonyak 355 mm diametrli boruda normal temperaturu +4 °C və təzyiqi 35 atmosferə qədər olan maye şəklindədir.

2013-cü il iyunun 15-də Donetsk vilayətinin Konstantinovski rayonunun Aleksandro-Kalinovo kəndi yaxınlığındakı açıq ərazidə ammonyak sızması baş verib. Buna səbəb boruda dəliyin əmələ gəlməsi olur və xilasedicilər sızmanın özləri tərəfindən aşkar edilmədiyini, yerli sakinlərin siqnalı ilə gəldiyini etiraf ediblər^[3]. 21 iyun 2015-ci il saat 20:20-də Voronej vilayətinin Ternovski rayonunun Lipyaqi kəndindən üç kilometr aralıda Tolyatti-Odessa ammonyak boru kəmərində qəza baş verib. Flanş birləşməsinin təzyiqsizləşdirilməsi nəticəsində havaya üç tondan çox ammonyak buxarlanıb. Lipiaqdan 771 nəfər təxliyə edilmiş, bir kənd sakini zəhərlənmişdir^[4]. İstintaq və sonrakı məhkəmə prosesi əməliyyat şirkətinin mexanikinin günahını müəyyən edir^[5].