Ulçi dili

Ulçi dili — ulçilərin dili. Tunqus-mancur dillərinə aiddir. Rusiyanın Xabarovsk diyarının Uliç rayonunda yayılıb. Rusiyada 2010-cu ildə danışanların sayı — 154 nəfər idi. 2002-ci ildə isə danışanlar 732 nəfər idi. Uzun müddət uliç dili nanay dilinin dialekti hesab edilirdi, 1990-cı illərdən öz əlifbasını və ayrı dil statusunu alıb. İbtidai məktəbdə dərslər keçilir, tədris ədəbiyyatı var. «Амурский маяк» rayon qəzetində materiallar dərc edilir. Bədii dili formalaşmayıb.

Ulçi əlifbası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk dəfə dil üçün əlifba variantı latın qrafikası əsasında hazıtlansa da qəbul edilməmişdi Aşağıdakı hərfləri ar idi: A a, ā, B в, C c, D d, Ӡ ӡ, E e, ē, Ә ә, ә̄, F f, G g, H h, I i, ī, J j, K k, Ǩ ǩ, L l, M m, N n, Ņ ņ, Ŋ ŋ, O o, ō, P p, R r, S s, T t, U u, ū, Ụ ụ, ụ̄, W w.

Ulçi əlifbası 1990-cı ildə hazırlanıb və qəbul edilib[1]:

А а (ā) Б б В в Г г Д д Д’ д’ Е е
(ē) Ё ё (ё̄) Ж ж З з И и (ӣ) Й й
К к Л л М м Н н Н’ н’ Ӈ ӈ О о (ō)
П п Р р С с Т т У у (ӯ) Ф ф Х х
Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ ъ Ы ы ь Э э
(э̄) Ю ю (ю̄) Я я (я̄)

Mötərizədə əlifbaya daxil edilməmiş, ancaq istifadə edilən hərflər verilib.

  • Букварь. СПб.: Просвещение, 1992, 1997.
  • Золотарёв А. М. Родовой строй и религия ульчей. Хабаровск, 1939.
  • Петрова Т. И. Ульчский диалект нанайского языка. Л., Учпедгиз. 1941.
  • Смоляк А. В. Ульчи: Хозяйство, культура и быт в прошлом и настоящем. М., 1966.
  • Суник О. П. Ульчский язык // Языки народов СССР. Л., 1968. Т. 5. С. 149-171.
  • Суник О. П. Ульчский язык. Л.: Наука, 1985. 263 с.
  • Суник О. П. Ульчско-русский и русско-ульчский словарь. Л.: Просвещение, 1987.
Xarici dillərdə
  • Grube W. Goldisch-Deutsches Wörterverzeichnis, mit vergleichender Berücksichtigung der übrigen tungusischen Dialekte. Reisen und Forschungen im Amur Lande von Schrenck. Petersburg. 1900. 49 стр.
  • Schmidt P. The language of the Olchas // «Acta Universitatis Latviensis». Riga, 1923. Т. VШ, стр. 229-288.
  • Lopatin I. A. Material on the Orochee Language, the Goldi (Nanai) Language, and the Olchi (Nani) Language. (Bibliotheca Anthropos). Posieux/Fribourg: Anthropos Institute. 1957.
  1. Дечули К. Ф., Сем. Л. И. Буварь для 1 класса ульчских школ. СПб, 2001