Ulu Ana

Ulu Ana - türk və altay mifologiyasında yaradıcı ilahə. Böyük yaradıcı gücü ifadə edir. Ulu (Olı, Olu, Olo, Ulı) Ana olaraq da bilinər. Yaradıcı gücün dişi istiqamətini işarələr.

Mahiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mücərrəd bir varlıqdır. Ancaq zaman-zaman Ağ Ana yerinə istifadə edildiyi kimi, bəzən də Od Ana, Gün Ana, Torpaq Ana, Göy Ana kimi yaradıcı qüvvələrin hamısını da ifadə edir. Avropa və hind-iran mədəniyyətində təbiətin ünsürləri dörd dənə olduğu halda türk mədəniyyətində bu sayı beş olaraq ortaya çıxar: 1.Su, 2.Od (atəş), 3.Göy (hava), 4.Torpaq, 5.Gün (işıq). Bir çox əfsanəvi varlığın bir-birindən ayrılmadan əvvəlki formasıdır. Əzəli bir əlaqə olaraq ondan qopan və ayrılan ruhları və varlıqları yenidən birləşdirən bir varlıq olaraq düşünülə bilər. Bu varlıqları təkrar bir-birinə yaxınlaşdırar. Bolluq və bərəkətin qoruyucusu və yaradıcısıdır. Həyat verici qüvvənin və ölümsüzlüyün ən yüksək nöqtəsidir. O yaşlanmaz. Həm tənzimləyici başlanğıc, həm də kompleks paylayıcı son onda bir araya gəlir. Ziddiyyəti içində saxlayar. Bu səbəblə ziddlər onda bir-birləriylə yer dəyişdirə bilər. Tərs funksiyalı varlıqlar ortaya çıxa bilər. Özü içində şeytanı ünsürləri də saxlayır. Humanitar olduğu qədər heyvani bir istiqaməti də mövcuddur. Həm yer altı dünyasının həm də göyün sahibidir. İri və yellənən məmələri olan bir qadındır. Hər şeyi bilir. Baxşılara, qoca və müdrik bir qadın görünüşündə yuxularında görünür. Həm saf və əl dəyməmiştir, həm də doğurandır və cinsiliyi varlığında saxlayar.

Ulu Ana, bir çox dəfə dəyişməyə uğrayaraq bir neçə mövqe dəyişdirən bir bütündür. Bozqurd, Hal Anası, Umay, Kübey və başqa bir çox mifoloji varlığa və qoruyucu ruhlara çevrilmişdir. Bu varlıqlar hər nə qədər müstəqil qoruyucu ruhlara çevrilərək fərqli varlıqlar olaraq ortaya çıxmış olsalar da türk mifologiyasında bu Ulu Ananın ən az bir neçə xüsusiyyətini daşıyırlar. Ulu Ana bu baxımdan, ondan qopan ruh və motivlərin əsas bənzərliklərini yaradaraq eyni funksiyalar daşıyan fərqli motivlərə çevrilir. Əbədi yaşayış və həyatın dönüşünü vurğulayan mifoloji inancda o, həyat verici güc və ölümsüzlüyün ən yüksək iradəsi olaraq ortaya çıxar. O, yaşlanmaz bir varlıqdır. Həm tənzimləyici, həm xaos getiricidir. Ziddliklərin özləri onda bir-birləriylə yer dəyişdirər. Bu baxımdan ondan ayrılan varlıqların bir-birinə tərs istiqamətlərdə funksiya görmələri də təbiidir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ul) kökündən törəmişdir. Uca, böyük, çox, görkəmli deməkdir. Ululamak, hörmətlə xatırlamaq deməkdir. Bundan başqa Ulumaq sözcüyü də qurdun müqəddəsliyi ilə əlaqəlidir. Tunguz və Mançu dillərində Ula şəklində iştirak edər və yaxşılıq ifadə edər. Bəzi Türk lehçelerinde Çin mənşəli Lu (əjdaha) sözcüyünün Uluğ / Ulu şəklində deyilməsi isə təsadüfi olsa belə eyni zamanda bu varlığa istiqamətli algıyla də əlaqəli görünməkdədir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]