Vələsyаrpаq azat

Vələsyаrpаq azat (lat. Celtis caucasica) — IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlara” aiddir. Azərbaycanın nadir növüdür. [1][2]

Vələsyаrpаq azat
Elmi təsnifat
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb.
Beynəlxalq elmi adı
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT
Bu parametr doldurulmayıb: latin

Qısa morfoloji təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

20(15)-25(35) m hündürlükdə ağacdır, oduncağı 2 m diametrində, boz-qonurumtul rəngdədir. Budaqlarının yarpaqları yumurtavari, (1,5) 2-3,5 (4,6) sm uzunluqda, sivri, qaidədə qyeri –bərəabəryanlı, aşağıda damarlar boyunca qısA, yumşaqtüklü , oturaq və ya 0,5 (1) mm uzunluqda saplaqı, kənarları küt dişlidir. Dişicikli çiçəkləri zəngçiçəyi quruluşunda, yaşılımtıl –ağ və ya qonurdur. Fındıqcığı küncvari, qısa yumşaq tüklü və ya çılpaq, qırılı, yaşılımtıl, birtoxumlu, buruncuğu fındıqcığın təpəsinin altında yerləşir. [3]

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çiçəkləməsi mart, meyvə əmələgətirmə dövrü avqust-sentyabr aylarıdır. Toxum və vegetativ yolla çoxalr, mezofitdir, arandan orta dağ qurşağına kimi, meşələrdə Parrotia persica, Carpinus caucasica, Quercus castaneifolia, Mespilus germanica, Ulmus foliaceae bitkilərindən təşkil olunmuş senozlarda komponent kimi iştirak edir. [3][4]Dekorativ bitkidir. Lənkəran ovalığının meşə zolaqlarının qorunmasında və dağ yamaclarında meşələrin salınmasında istifadə oluna bilər. [3][5]

Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kiçik Qafqazın mərkəzi və cənub rayonları (Şuşa, Füzuli), Lənkəran ovalığı və Lənkəranın dağlıq hissəsi (Masallı rayonu –İstisu sanatoriyası ətrafında olan eşələrdə və Yardımlı, Lənkəran, Lerik, Astara rayonlarının meşələrində). [3][4] [5]

Sayı və tendensiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Populyasiyaları məhdudlaşır, azalma tendensiyası müşahidə olunur. 

Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Antropogen təsir (ağacların qırılması). 

Mühafizə tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur. [5] Təbii meşələrin kəsilməsi üzərində nəzarəti gücləndirmək tələb olunur.  

Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bаşlıcа оlаrаq insаn fəаliy¬yətidir.

Becərilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədəni şəraitdə Nəbatat bağlarında becərilir.

Qəbul еdilmiş qоrumа tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”na daxil edilmişdir.

Zəruri qоrumа tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni yasaqlıqların təşkili zəruridir.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Деревья и кустарники СССР. т.2.1951;
  • Флора Азербайджана. т.3. 1952;
  • Красная Книга СССР. 1984;
  • Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”. 1989;
  • Azərbaycanın “Qırmızı” və “Yaşıl Кitabları”na tövsiyə olunan bitki və bitki formasiyaları. 1996; *Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
  • Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in situ və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin reproduksiyasının, reproduksiyasının və repatriasiyasının elmi əsasları, b.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.

http://dendrologiya.az/?page_id=112 Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback Machine

  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri, II nəşr, Bakı-2013
  2. ↑ http://redbook.az/?options=project&id=V%C9%99l%C9%99syarpaq%20azat[ölü keçid]
  3. ↑ 1 2 3 4 Флора Азербайджана, 1952
  4. ↑ 1 2 Safarov H.M., 2010
  5. ↑ 1 2 3 Azərbaycan SSR-in Qırmızı Kiatbı, 1989