Valyuta siyasəti

Valyuta siyasəti (curency policy) – dövlət tərəfindən valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi məqsədilə həyata keçirilən hüquqi, iqtisadi, inzibati tədbirlərin kompleksi: valyuta siyasətinin həyata keçirilmə formaları:

  • diskont siyasəti – mərkəzi bankın uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsi yolu ilə valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi;
  • valyuta müdaxiləsi – valyuta bazarlarında tələb və təklifin tarazlaşdırılması məqsədilə mərkəzi bankın valyutaların alqı-satqısı əməliyyatlarında müntəzəm iştirakı;
  • devalvasiya (milli valyutanın xarici valyutalara nisbətən məzənnəsinin məsədyönlü uçotlaşdırılması) və revalvasiya (milli valyutanın xarici valyutalara nisbətən məzənnəsinin qaldırılması).
  • valyuta məhdudiyyətləri – valyuta əməliyyatlarının inzibati tədbirlər və qanunverici aktlarla qadağan olunması və ya limitləşdirilməsi nəzərdə tutulur.[1]

Diskont siyasət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mərkəzi bank tərəfindən kreditlər üçün ssuda kapitalının tələb və təklifinin tənzimlənməsi məqsədli faiz dərəcələrinin azalmazı və artması ilə müşayiət olunan uçot pul-kredit siyasəti. Faiz dərəcəsini artırmaqla Mərkəzi bank kredit pulu üzrə tələbin azalmasına təsir göstərir, azaltmaqla isə tələbi fəallaşdırır.[2]

Valyuta müdaxiləsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli valyutanın məzənnəsini tənzimləmək məqsədilə Mərkəzi Bank tərəfindən valyuta bazarında həyata keçirilən xarici valyutanın alqı-satqısı əməliyyatıdır. Mərkəzi Bank valyuta bazarında satışlar həyata keçirərkən özünün xarici valyuta ehtiyatlarından istifadə edir.[3]

Devalvasiya və revalvasiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli valyuta məzənnəsinin xarici valyutaya nisbətdə, yaxud milli pul nişanlarının real qızıl tutumunun (tərkibinin) aşağı düşməsi.

Devalvasiya ölkə iqtisadiyyatında baş verən müxtəlif maliyyə böhranları, yaxud qeyri-tarazlığı, o cümlədən inflyasiya, tədiyyə balansında uzun müddət davam edən kəsrli vəziyyətin nəticəsi kimi baş verir.

Devalvasiya prosesi dövlətin bu prosesə müdaxiləsi baxımından 2 qrupa ayrılır: açıq devalvasiya, qapalı devalvasiya.

Açıq devalvasiya – dövlət tərəfindən milli valyutanın əhə miyyətli həcm də dövriyyədən yığılması, ya xud dəyərdən düşmüş milli pul nişanələrinin yeniləri ilə əvəz edil məsi yolu ilə milli valyuta məzənnəsinin qaldırılması.

Qapalı devalvasiya – dövlətin məqsədli müdaxiləsindən kənar öl kə iqtisadiyyatında baş verən devalvasiya prosesi. Bu zaman köhnə pul nişanələrinin yeniləri ilə əvəz olunması, yaxud dövriyyədən zəruri miqdarda milli valyutanın yığılması həyata keçirilmir.

Bunlarla yanaşı, rəqabət devalvasiyasına da rast gəlinir. Bu, dünya bazarında milli məhsulların rəqabət qabiliyyətini artırmaq, beləliklə də milli ixracı stimullaşdırmaq üçün dövlət tərəfindən məqsədli şəkildə həyata keçirilən devalvasiyadır. Bu zaman xarici valyutaya nisbətdə milli valyuta məzənnəsi ucuzlaşır və ölkə daxilində istehsal olunmuş məhsul dünya bazarında daha aşağı qiymətə malik olur. Beləliklə, qiymət amilinə görə bu məhsullar dünya bazarında yüksək rəqabət qabiliyyəti qazanır.[4]

Valyuta məhdudiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Valyuta məhdudiyyətləri valyuta dəyərləri ilə bağlı əməliyyatlarda qadağalar, limitləş­mə, nizama salma, ləngimə və ya onların sərəncamları şəklində istifadə olunur. Valyuta nəza­rətinin və valyuta məhdudiy­yətlərinin əsas məq­sədləri kimi aşağı­dakıları göstərmək olar:

  • iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi;
  • xarici iqtisadi əlaqələrdə inkişafın stimul­laş­dı­rıl­ma­sı;
  • ölkənin valyuta ehtiyatlarının formalaşması;
  • ölkənin beynəlxalq öhdəliklərinin yerinə yeti­rilməsi.

Valyuta məhdudiyyətləri aşağıdakı faktorların nə­zərə alınması ilə tətbiq olunur:

  • ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin və onun valyuta bazarının nəzərə alınması;
  • ödəniş balansının vəziyyəti;
  • rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatlarının səviyyəsi və dina­mi­kası;
  • milli pul vahidinin dönmə rejimi;
  • idxalın həcmi və ona olan tələb;
  • Iqtisadi üstünlüklər;
  • milli istehsalın qiymət və həcmlərinin səviyyəsi.

Valyuta nəzarətinin əsas tələbi valyuta qanun­veri­ci­liyi­nə riayət olunmasıdır. Bu qanunvericilik, bir qayda olaraq, kapi­talın hərəkəti ilə əlaqədar olan (ödəniş balan­sının struk­turu üzrə) əməliyyatların və cari əməliyyatların yerinə yetiril­mə­sinə nəzarət üzrə tədbirlər kompleksini nəzərdə tutur. Val­yu­ta nəzarətinin və valyuta məhdu­diy­yətlərinin forma­ları uy­ğun olaraq bu əlamətə görə cari (mal sövdə­ləşmələri və «görünməz» sövdələşmələr) və maliyyə (kapitalın ixracı, idxalı və neytral sövdələşmələr) forma­larına bölü­nürlər.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-18.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-06-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-18.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-18.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-03-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-18.