Vilsmeyer-Xaak reaksiyası

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Vilsmeyer-Xaak reaksiyası-aldehid qrupun-CHO dialkilamin, hidroksi və ya alkoksi qrupla aktivləşdirilmiş aromatik halqaya daxil edilməsi reaksiyasıdır

Aromatik bir aldehid və ya ketonun (5) alınması üçün əvəz olunmuş bir amidin (1) fosfor oksixlorid və aren (3) ilə kimyəvi qarşılıqlı təsiridir. Aralıq məhsul olan xlor duzu (Vilsmeyer reaktivi də deyilir) fərdi olaraq, məsələn, dimetilformamidin fosgen ilə qarşılıqlı təsiri ilə ayrıla bilər. Lakin xlor duzu təcrid olunmur və əmələ gəldikdən dərhal sonra istifadə olunur. Qarışqa turşusunun N-alkilamidləri -dimetilformamid və N-metilformamid — fosfor oksixlorid iştirakı ilə əla regioselektiv formilləşdirici maddələrdir. Bu reaktivlərlərin köməyi ilə aldehid qrupu aktivləşmiş qrupla halına görə para vəziyyətinə gətirilir. Bu reaksiya, həmçinin katalizatorun (Luis turşusu) rolunu fosfor oksixlorid POCl3, tionil xlor SOCl2, fosgen COCl2-nin oynadığı asilləşmə reaksiyası kimi qəbul edilə bilər. Ən efektiv sistem DMF-nin həm reaktiv, həm də həlledici rolunu oynadığı DMF — POCl3-dür. Vilsmeyer — Haak reaksiyasında iminium duzu elektrofil vasitədir [4].

Amid fosfor oksixlor ilə reaksiyaya daxil olduqda elektrofil- iminium kationu əmələ gəlir. Sonrakı elektrofil aromatik əvəzetmə hədəf aromatik keton və ya aldehidin alınması ilə nəticələnən hidrolizə məruz qalan iminium ionunun (aralıq maddə) əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır [5].

Vilsmeier — Haack reaksiyası təcrübə baxımından sadədir və tərkibində NR2-, OR- və OH-qrupları olan aromatik aldehidlərin çox yüksək məhsuldarlığını təmin edir. Yoğuşmuş aromatik karbohidrogenlərin — antrasen, azulen, piren və s.-nin, eləcə də furan, tiofen, pirol, indol seriyasının müxtəlif heterosiklik birləşmələrinin formilləşdirilməsində praktik olaraq dəyərlidir [4].

1. ↑ Vilsmeier A., Haack A. Über die Einwirkung von Halogenphosphor auf Alkyl-formanilide. Eine neue Methode zur Darstellung sekundärer und tertiärer p-Alkylamino-benzaldehyde (нем.) // Chemische Berichte. — 1927. — Bd. 60, Nr. 1. — S. 119–122. — doi:10.1002/cber.19270600118.
2. ↑ Campaigne E., Archer W. L. Formylation of dimethylaniline (англ.) // Org. Syn.. — 1953. — No. 33. — P. 27.
3. ↑ Meth-Cohn O., Stanforth S. P. Comp. (англ.) // Org. Syn.. — 1991. — No. 2. — P. 777–794.
4. ↑ Перейти обратно:1 2 Курц А Л., Ливанцов М.В., Ливанцова Л.И. 3.5.6б. Реакция Вильсмейера — Хаака. Дата обращения: 27 июня 2013.
5. ↑ Jones, G.; Stanforth. (англ.) // Organic Reactions. — 2000. — No. 56. — P. 355. — doi:10.1002/0471264180.or056.02.