Vistula-Oder əməliyyatı

Vistula-Oder strateji hücum əməliyyatı – 1945-ci ildə Sovet-Alman cəbhəsinin sağ cinahında sovet qoşunlarının strateji hücumu. Yanvarın 12-də başlayıb fevralın 3-də başa çatıb. O, 1-ci Belarusiya (komandiri — Sovet İttifaqının marşalı Georgi Jukov) və 1-ci Ukrayna Cəbhələrinin (Sovet İttifaqının marşalı İvan Konyev) qüvvələri tərəfindən həyata keçirilib.

Vistula-Oder əməliyyatı
Əməliyyatın yeri	Oder və Vistula çaylarının arası, Almaniya
Tarix	12 yanvar - 3 fevral 1945-ci il
Nəticə	Qırmızı Ordunun qələbəsi
İtkilər	SSRİ 43,251 ölü və itkin 149 874 sanitar, Cəmi 193 125 PCNO 225 ölü və itkin 841 sanitar,cəmi 1066
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vistula-Oder əməliyyatı zamanı Vistulanın qərbindəki Polşa ərazisi alman qoşunlarından azad edildi və Oderin sol sahilindəki körpübaşı tutuldu, sonradan Berlinə hücumda istifadə edildi. Əməliyyat sürətli xarakter daşıyırdı — 20 gün ərzində sovet qoşunları gündə 20–30 km məsafədə irəliləyirdilər. Bu müddət ərzində onlar düşmənin 7 möhkəmləndirilmiş xəttini və 2 böyük su səddini keçiblər.

1945-ci ilin yanvarına qədər Alman ordusu kritik vəziyyətdə idi. Macarıstanda və Şərqi Prussiyada ağır döyüşlər getdi, Wehrmacht tədricən Qərb cəbhəsində geri çəkildi. İasi-Kişinev əməliyyatı zamanı Sovet ordusu Almaniya üçün strateji əhəmiyyətli Ploeşti neft bölgəsini (Rumıniya) ələ keçirdi. Müttəfiqlərin bombalaması Alman sənayesinə ciddi ziyan vurdu. Hərbi Hava Qüvvələri praktiki olaraq məhv edildi və canlı qüvvə ehtiyatı tükəndi. Buna baxmayaraq, 1944-cü ilin dekabrında almanlar Qərb Cəbhəsinə böyük bir hücuma başladılar, müharibənin gedişatını dəyişdirmək üçün son cəhd olan Reyn Gözətçiliyi əməliyyatı.

Qırmızı Ordu, demək olar ki, altı ay davam etdirdiyi yay hücumunun sonunda qərb sahilində bir neçə körpü başlığını ələ keçirərək Vistula arxasında mövqe tutdu. 1944–45-ci illərin payız-qış aylarında qoşunlar hücuma hazırlaşaraq qüvvələrini artırdılar. Almanlar da Polşa boyunca şimaldan cənuba bir neçə müdafiə xətti quraraq müdafiəyə hazırlaşırdılar. 28 noyabr 1944-cü ildə Ali Ali Baş Komandanlığın Qərargahı 1-ci Belorusiya Cəbhəsi qoşunlarının komandirinə "Varşava-Radom düşmən dəstəsinin darmadağın edilməsi haqqında" 220275 saylı Direktivi verdi.^[1]

Sovet komandanlığı almanları Oderə sıxışdırmaq üçün dörd cəbhədən, 1-ci, 2-ci və 3-cü Belorusiya və 1-ci Ukraynanın güclü hücumunu planlaşdırdı. Əməliyyatın hazırlanması ilə bağlı kəşfiyyat məlumatları Wehrmacht quru qoşunlarının qərargah rəisi general-polkovnik Heinz Guderian tərəfindən dəfələrlə Adolf Hitlerə bildirildi, lakin o, bu məlumatlara inanmamağı və sovet təbliğatı hesab etməyi üstün tutdu.

Yanvarın 6-da Ardennes əməliyyatı zamanı şiddətli döyüşləri nəzərə alaraq Uinston Çörçill İosif Stalinə müraciət etdi. O, Qərb Cəbhəsində əməliyyatları daha da planlaşdırmaq üçün sovet ordusunun cəbhənin alman-sovet sektorunda mümkün hücum əməliyyatının tarixi barədə məlumat istəyib. Stalin yanvarın sonuna planlaşdırılan əməliyyatı və onu daha erkən bir tarixə təxirə salmağa hazır olduğunu bildirdi.

Polşadakı sovet qoşunlarına 9-cu və 4-cü tank ordularını, həmçinin 17-ci ordunun əsas qüvvələrini birləşdirən Alman Ordusu A qrupu (26 yanvardan — Mərkəz) qarşı çıxdı. Onların 30 bölməsi, 2 briqadası və 50 ayrı batalyonu var idi — ümumilikdə 560 minə qədər əsgər və zabit, 5 minə yaxın silah və minaatan, 1220 tank və hücum silahı. Onların hərəkətlərinə 6-cı Hava Donanmasının 630 döyüş təyyarəsi dəstək verdi. 1-ci Belarusiya və 1-ci Ukrayna cəbhələrinin hücumunu dayandırmağa çalışan Alman komandanlığı 29 diviziya və 4 briqadanı digər istiqamətlərdən, o cümlədən Anglo-Amerika qoşunlarına qarşı yerləşdirilən qruplaşmalardan öz dəstələrinə köçürdü.

Düşmən Vistula və Oder arasında 300–500 km məsafədə 7 müdafiə xətti hazırladı. Birincisi — Vistula müdafiə xətti ümumi dərinliyi 30 ilə 70 km arasında olan dörd zolaqdan ibarət idi. Birinci (əsas) zolaq ən güclü şəkildə möhkəmləndirildi, xüsusən onun hissələri Maqnuşevski, Pulavi və Sandomierz körpü başlıqları ərazilərində tərəflər arasında təmas xəttində yerləşirdi. Əsas zolaq üç-dörd mövqedən ibarət idi, bunların hər biri tam profilli bir-üç xətt davamlı xəndəklərlə təchiz edilmişdir. Onlara yaxınlaşmalar bir neçə cərgədə tikanlı məftillərlə və 50–100 m dərinlikdə davamlı minalanmış sahələrlə örtülmüşdür. Birinci və ikinci mövqelər arasında tanka meyilli ərazilərdə eni 5–8 m, eni 2–3 m olan tank əleyhinə xəndəklər olmuşdur. dərin. Sonrakı müdafiə xətləri bir və ya iki səngər xəttindən və ayrı-ayrı dayaqlardan ibarət idi. Hücum edənlər üçün ciddi maneə 1939-cu ildə Almaniya-Polşa sərhədi boyunca uzanan və Pomeraniya, Meseritz və Qloqau-Breslav istehkam sahələrini əhatə edən altıncı müdafiə xətti idi.

Ümumilikdə Sovet qoşunlarının iki cəbhəsinə 16 ordu (134 diviziya), dörd tank və iki hava ordusu, beş ayrı tank və bir mexanikləşdirilmiş korpus, üç süvari korpusu, dörd sıçrayışlı artilleriya korpusu, digər birləşmələr və müxtəlif qolların bölmələri daxil idi. hərbi. Onların sayı 2,2 milyondan çox insan, 36 436 silah və minaatan, 7 049 tank və özüyeriyən artilleriya, 4 772 təyyarə idi. Hücum Sovet qoşunlarının qüvvə və vasitələrdə hədsiz üstünlüyü şəraitində başladı.

16 dekabr 1944-cü ildə Wehrmacht Ardennesdə hücuma başladı (yanvarın 29-dək davam etdi). Bu əməliyyatda, bəzi Qərb tarixçilərinin fikrincə, Vistula-Oder əməliyyatlarını xeyli asanlaşdıran ən son Tiger II tankları ilə təchiz edilmiş iki tank ordusundan (5-ci və 6-cı) istifadə edildi. Rus tarixşünaslığında bu nöqteyi-nəzər mübahisələndirilir və bunun əksi irəli sürülür: Arden əməliyyatını həyata keçirmək üçün Şərq Cəbhəsindən heç bir diviziya və ya briqada köçürülmədi[8] və 1945-ci ilin yanvarında sovet qoşunlarının hərəkətləri vəziyyəti xeyli yüngülləşdirdi. Ardennesdəki müttəfiq qüvvələrin.^[2]. Artıq 1944-cü il dekabrın 26-da alman qoşunlarının Qərbdən əvvəlcə Macarıstana, yanvarın ortalarından isə Polşaya köçürülməsi başlandı. 29 yanvar 1945-ci ildə Hitler Qərbdə müdafiəyə keçməyi əmr etdi

Yanvarın 12-də səhər tezdən 1-ci Ukrayna Cəbhəsinin qoşunları əsas zərbəni Sandomierz körpüsündən, 1-ci Belorusiya Cəbhəsinin qoşunları isə yanvarın 14-də Maqnuşevski və Pulavski körpü başlıqlarından vuraraq hücuma keçdi.

Hitlerin əmri ilə tank ehtiyatları qabaqcadan cəbhə xəttinə çatdırıldığından, onlar sovet artilleriyasının atəşi altında idilər, artıq hücumun ilk dövründə ciddi itkilər verirdilər və əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş qaydada cəlb oluna bilmirdilər. Alman qoşunlarının döyüş birləşmələrində yaranan boşluqları örtmək üçün döyüşə cəlb edilərək müdafiə planları hazırladı.

Yanvarın 13 və 14-də şimalda, Şərqi Prussiyada general Çernyaxovskinin komandanlığı ilə 3-cü Belarus Cəbhəsi və 2-ci Belorusiya Cəbhəsi (Sovet İttifaqının marşalı Rokossovski) tərəfindən hücum başladı.

Hitler, Quru Qoşunları Baş Qərargah rəisinin təcili tələblərinə baxmayaraq, Qərb Cəbhəsindəki bütün aktiv döyüş əməliyyatlarını dayandırmaq və yalnız yanvarın 15-də, uğurlu sovet hücumunun dördüncü günündə Ziegenbergdəki qərargahından Berlinə qayıtmaq qərarına gəldi., General Quderian. İlk günlərdə Hitler möhkəmləndirmənin Şərq Cəbhəsinə köçürülməsi ilə bağlı təklifləri nəzərdən keçirməkdən imtina etdi, lakin paytaxta qayıdaraq Böyük Almaniya Korpusunun Şərqi Prussiyadan şəhər ərazisinə köçürülməsini əmr etdi. Kielce, Varşavadan 170 km cənubda.

Bu vaxt 1-ci Belorusiya Cəbhəsinin ifrat sağ cinahında fəaliyyət göstərən 47-ci Ordu şimaldan Varşavadan yan keçirdi. Yanvarın 16-da A Ordu Qrupunun qərargahı (general-polkovnik Jozef Harpenin komandanlığı ilə) Wehrmacht quru qoşunlarının komandanlığına qarnizonun (bir neçə batalyon) kiçik olması səbəbindən şəhəri saxlamaq mümkün olmadığını bildirdi. Guderian, A Ordu Qrupunun komandanlığına Varşavanın müdafiəsinin davam etdirilməsi ilə bağlı müstəqil qərar verməyə icazə verilməsi barədə əmr verdi. Bundan xəbər tutan Hitler qəzəbləndi və əmrin ləğvini tələb etdi, lakin qarnizonla radio əlaqəsi artıq kəsilmişdi.

Alman komandanlığının Kielce bölgəsində tank əks hücumu ilə Sovet hücumunu dayandırmaq cəhdi uğursuz oldu.

Yanvarın 16–17-də mayor Xoxryakovun rəhbərliyi altında natamam tank batalyonu (21 tank), Goryushkinin motorlu tüfəng desantının dəstəyi ilə, demək olar ki, on minlik qarnizonu ilə Çestoxovanı azad etdi və Almaniya sərhədinə çatdı.

Yanvarın 17-də Sovet qoşunları 1-ci Belorusiya Cəbhəsinin tərkibində olan Polşa Ordusunun 1-ci Ordusunun hissələrinin (komandir — briqada generalı Stanislav Poplavski) fəal iştirak etdiyi döyüşlərdə Varşavanı azad etdi. Həmin gün general-polkovnik İosif Harpe və 9-cu Wehrmacht Ordusunun komandanı general fon Lutwitz qoşunların komandanlığından uzaqlaşdırıldı.

Yanvarın 18-də A Ordu Qrupunun əsas qüvvələri məğlub edildi, düşmənin müdafiəsi 500 km-lik cəbhədə 100–150 km dərinlikdə yarıldı.

Yanvarın 19-da düşməni təqib edən 1-ci Ukrayna Cəbhəsinin 3-cü qvardiya tankının, 5-ci qvardiyasının və 52-ci ordularının qabaqcıl bölmələri Yuxarı Sileziyadakı alman ərazisinə daxil oldular və cəbhənin sol qanadının qoşunları Krakovu azad etdilər.

Alman komandanlığı Almaniyanın daxili hissəsindən, Qərb Cəbhəsindən və cəbhənin digər sektorlarından qüvvələrin bir hissəsinin sərhəd bölgələrinə köçürülməsinə başladı. Lakin qırılan cəbhəni bərpa etmək cəhdləri uğursuz alınıb. Yanvarın 20–25-də 1-ci Belorusiya Cəbhəsinin orduları Wart və Poznan müdafiə xətlərini keçərək Poznanda 60 minlik düşmən qarnizonunu mühasirəyə aldı. 22 yanvar — 3 fevral tarixlərində Sovet qoşunları Oderə çatdılar və onun qərb sahilindəki Steinau, Breslau, Oppeln və Kustrin ərazilərindəki körpü başlıqlarını ələ keçirdilər. Eyni zamanda, 4-cü Ukrayna Cəbhəsinin qoşunları Cənubi Polşanın bir hissəsini və Şimali Çexoslovakiyanı işğal edərək Vistulanın yuxarı axarlarına qədər irəlilədilər. Breslau uğrunda döyüşlər fevraldan mayın 5-dək davam etdi (Berlin mayın 2-də təslim oldu).

1. ↑ "Лента времени. Освобождение Варшавы". 2015-03-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-14.
2. ↑ "Великая Отечественная война 1941—1945 годов. В 12 т. — Т. 9: Союзники СССР по антигитлеровской коалиции. — М.: Кучково поле, 2014. — 864 с. ISBN 978-5-9950-0425-7. — С.184" (PDF). 2019-07-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-01-18.