Xonqxa çayı

Xonqxa^[1] (Qırmızı) (vyet. Sông Hồng; çin. 元江, Yuanszyan) — Çin Xalq Respublikasının cənubunda və Vyetnamın şimalında yerləşən çay.^[2]

Xonqxa (Qırmızı)
çin. 元江, vyet. Sông Hồng
Çayda günəşin qürubu. Hanoy körpüsündən görünüş
Ölkələr	ÇXR  Vyetnam
Mənbəyi	Çin Xalq Respublikası
• Yüksəkliyi	1776 m
Mənsəbi	Cənubi Çin dənizi
• Yüksəkliyi	0 m
Uzunluğu	1183 km
Su sərfi	900 m³/s
Su hövzəsi	158000 km²
Hövzəsinin sahəsi	158.000 km²
mənbəyi mənsəbi Xonqxa çayı Çinin fiziki xəritəsində: 25°50′ şm. e. 101°19′ ş. u. 20°16′ şm. e. 106°33′ ş. u.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çində Yuanszyan (çin. 元江) və ya Xunxe, pinyin dilində Hónghé, — vyet. Şonqxonq, əvvələr vyet. Xonqa adlandırılmış.

Çayın uzunluğu 1183 km, sahəsi təxminən 158 min km²-dir.^[2] Su sərfi mənsəbində 30 min m³/saniyədir. Ən aşağı su sərfi — 700 m³/saniyədir. Orta su sərfi — 900 m³/saniyədir. Mənbənin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü — 1776 metrdir. Dənizə Syuantxyui qoruq ərazisində tökülür. Dənizə töküldüyü ərazidə dəhnə formalı körfəz formalaşıb. Körfəz Balat (vyet. Cửa Ba Lạt) adlanır. Cənubi Çin dənizinə tökülənə qədər Txaybin və Namdin əyalətləri arasında inzibati sərhəddi formalaşdırmış.

Suyun qırmızımtıl-qəhvəyi rəngi çayın Qırmızı adlandırılmasına səbəb olmuşdur. Suyun tərkibində olan lil ona bu rəngi verir. Xonqxa çayında musson mövsümündə baş verən daşqınlar onun il boyu fərqli səviyyələrə malik olmasına səbəb olur. Xonqxa çayının deltası Vyetnamın mühüm kənd təsərrüfatı bölgəsidir.

Çay öz başlanğıcını Çinin Yunnan əyalətindən, Dalı şəhərinin cənubunda yerləşən dağlardan götürür. Cənub-şərqə doğru axaraq Çin və Vyetnam arasında 80 km-lik sərhədi formalaşdırır. Xonqxa daha sonra Laokay əyalətində və eyni adlı şəhərdən keçərək düzənlik əraziyə çıxır. Vetçi şəhəri yaxınlığında çaya Lo və Da (Qara) çayları birləşir. Bakbo körfəzinə tökülənə qədər çay Hanoy və Hayfon şəhərlərindən keçir.

Xonqxa çayının əsas üç qolu var. Soldan ona Nansixe, sağdan isə Lo və Da çayları birləşir.

Əsasən düyü tarlalarının suvarılmasında istifadə olunur. XIX əsrdə Xonqxa çayı Çinin mühüm ticarət marşrutu hesab edilirdi.^[3] Vyetnam ərazisində, Hanoy şəhərəinə kimi çayda gəmiçilik inkişaf edib. Ümumi uzunluğu 175 km olan bu hissəyə dəniz gəmiləri belə daxil ola bilir. Çin ərazisində Xonqxada çay gəmiçiliyi əsasən yaxın məntəqələrə çayın dibindən qum daşınması ilə məhdudlaşır. Çay üzərində yerləşən böyük şəhərlər — Xekoy (Çin) və Yenbay, Laokay, Hanoy (Vyetnam). Xonqxa çayının deltasının qollarının birində Hayfon dəniz limanı yerləşir.^[2]

Çin ərazisində çay üzərində bir-neçə SES inşa edilmiş. Nanşa SES-i Yuanyan və Szyanşuy uezdinə yerləşir. (Xunxe-Xani-İiski muxtar əyaləti). Maduşan SES-i isə Qeszyu və Szinpin uezdlərində yerləşir.