Yadlaşma (fəlsəfə)
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Yadlaşma anlayışı- Marksın nəzəriyyəsinin xüsusilə başlanğıc mərhələsində bariz bir prioritetə və əhəmiyyətə malikdir.
Haqqında
[redaktə | mənbəni redaktə et]Marksın ilkin yazılarında bu prioriteti və yadlaşma anlayışının müxtəlif məzmunlarda görmək olar. 1844-cü il Əlyazmalarını və Alman İdeologiyasını bu nöqtədə xatırlanmağa dəyər. İki cür yadlaşmadan danışmaq olar, Marksın bu çalışmalarında. Bunlardan birincisi təbiətdən qopma mənasındakı yadlaşma: insan, təbiətdən qoparaq mədəni-ictimai sahədə özünə ikinci bir təbiət qurmaq mənasında, təbiətə yadlaşır. Bu insan olması açıqlayan keyfiyyətinə müsbət qarşılanan yadlaşmadır, müəyyən bir müddət olaraq başa düşülür. İkinci yadlaşma isə, şəxsən kapitalist bazarın və kapitalist ictimai sistemin yaratdığı yadlaşmadır. Bunun nəticəsi kimi insan öz təbiətinə yadlaşır.
Beləliklə insan özünə, öz əməyinə, münasibətlərinə, dünyaya və həyata yadlaşır. Kapitalist bazarın bir elementi olaraq işləyən mexanizmlərdən biri halına gəlir. Aydın olduğu kimi yadlaşma nəzəriyyəsinin Marksın İnsanın təbiəti anlayışı yaxından əlaqəsi vardır. Marksın işlərinin sonrakı dönəmlərində (məsələn Kapitala gəlindiyində) bu anlayışı istifadə etmədiyi görülür, amma bununla birlikdə bu anlayışın ehtiva etdiyi perspektivi bir şəkildə davam etdirdiyi deyilə bilər. Əmtəə fetişizmi nosyonunun bir mənada insanın öz təbiətinə yadlaşmasının maddi təməlini ya da strukturunu açıqlamağa çalışdığını söyləmək yanlış olmaz.
Marksın ilkin əsərlərində, yadlaşma (Alm.: Entfremdung) təbii olaraq bir-birinə aid olan şeylərin ayrılmasını və ya balanslı bir uyğunlaşma içərisində olan şeylər arasındakı ziddiyyəti ifadə edər. Bu anlayışın ən önəmli istifadəsində, anlayış insanların insan təbiətinin hallarına yadlaşmasına istinad olur.
Marks yadlaşmanın kapitalizmin sistematik bir nəticəsi olduğunu nəzərdə tutmaqdadır. Nəzəriyyəsi Feuerbach'ın, Allahın insanların xarakterlərini yadlaştırdığı düşüncəsini müzakirə etdiyi Xristianlığın Özü (1841) əsərinə əsaslanır. Stirner bu analizi The Ego and Its Own - Ego və Özü (1844) çalışmasında 'insanlığın' fərd üçün bir yadlaşma idealı olduğunu açıqlayaraq daha irəli aparmış, ancaq Marks Alman İdeologiyasında (1845) onu tənqid etmişdir.