Yalı

Yalı İstanbul boğazının hər iki tərəfində tikilmiş, dənizə sıfır, başda iki, bəzən də üç mərtəbəli olan mənzillərə verilən ümumi addır.

Osmanlı dövründə sahillərə inşa edilməyə başlanan yalılar, Boğaziçi memarlığının ən görkəmli nümunələrindən olubdur. Əsrlər boyu İstanbul Boğazının iki yaxasında tikilən yalılardan günümüzə çatanlarının sayı təxminən 360 ədəddir^[1]. Yalıların ən böyük xüsusiyyəti lebiderya, yəni dənizə sıfır evlər olmaları olsa da, zaman içində bəzi yalılar lazım mənzil sahibləri məkan qazanmaq üçün nəzərləri torpaq doldurularaq, istərsə də sahil zolağına yol göstərmək üçün bələdiyyə tərəfindən geri plana alınaraq dənizdən qismən uzaqlaşmışdır^[2]. Günümüzdə böyük əksəriyyəti hələ də köhnə hallarını qoruyan yalılar, həm İstanbul şəhərinin, həm də Türkiyənin ən bahalı daşınmaz əmlakı arasında yer alırlar. Boğaziçi yalılarının dəyərləri ən yüksək olanları arasında Hasip Paşa yalı, Muhsinizadə yalı, Əhməd Fəth Paşa yalı, Topxanə Müşir-i Zəki Paşa yalı, Kiprli yalı, Tahsin Bəy yalı, Qraf Ostrorog yalı, Şahzadə Bürhanəddin Əfəndi yalı, Zərif Mustafa Paşa yalı və Nuri Paşa yalıları var.

Yalı, söz mənası olaraq keçmişdə sahil mənasında işlənmişdir. Bodrumdakı Bitez yalı, quş növü mavi suquzğunu, söz olaraq "yalıkazığı," "Yalı kənarında zülfümü darayaram" nəğməsi, Krımdakı Yalıboyu bölgəsi bu köhnə məzmunun izləridir^[3].

Osmanlı yalılarının memarlıq xüsusiyyətləri sahiblərinin sosial sinfinə görə dəyişirdi^[4]. Müsəlman yalıları arasında boşluqlar tikilərkən, qeyri-müsəlman yalıları isə ümumiyyətlə bitişik şəkildə inşa edilirdi. Yalılar ümumiyyətlə 2 ilə 3 mərtəbəli olaraq tikilir və rəngləri gül qurusu ilə bordo arasında dəyişərdi. Qeyri-müsəlman yalıları daha tünd rənglərdə olurdu. Bu rəng ənənəsi son illərdə dəyişmiş, Boğaziçi yalılarının rəngarəngliyi buna nümunədi. Ümumiyyətlə eyvan elementi olmayan yalılarda bunun əvəzinə geniş erkerlər edilmiş və yalıların hamısında qayıqlar üçün anbar adlanan bir kiçik estakada ilə yalıların simvolu olan gül bağcaları olmuşdur.

• İstanbul Boğaziçi Yalıları
• İstanbul'un En Ünlü 100 Yalısı

Vikianbarda Yalı ilə əlaqəli mediafayllar var.

1. ↑ "başlık = İstanbul'un gerdanında parıldayan incilere yolculuk | erişimtarihi = 24 Kasım 2009". 2007-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-19.
2. ↑ "başlık = Arnavutköy, Beşiktaş | erişimtarihi = 24 Kasım 2009". 2011-02-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-19.
3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-19.
4. ↑ "İstanbul Boğazı'nın tarihe tanıklık eden yalılarıyla ilgili ilginç bilgiler". 2015-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-19.